Rak podstawnokomórkowy powiek

Rak podstawnokomórkowy jest najczęstszym nowotworem powiek, stanowiącym około 90% wszystkich nowotworów złośliwych w tej okolicy. Mimo złośliwego charakteru, rzadko zagraża życiu, ale nieleczony może prowadzić do poważnych uszkodzeń okolicznych tkanek, co wpływa na funkcję oraz estetykę oka. Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mają kluczowe znaczenie dla uzyskania korzystnych wyników terapeutycznych.

Najważniejsze informacje:

• Epidemiologia i czynniki ryzyka raka podstawnokomórkowego powiek
• Lokalizacja i objawy raka podstawnokomórkowego powiek
• Klasyfikacja raka podstawnokomórkowego powiek
• Diagnostyka raka podstawnokomórkowego powiek
• Leczenie raka podstawnokomórkowego powiek
• Rokowanie i profilaktyka raka podstawnokomórkowego powiek

Epidemiologia i czynniki ryzyka raka podstawnokomórkowego powiek

Rak podstawnokomórkowy najczęściej występuje u osób w wieku od 60 do 80 lat, przy czym odnotowuje się niewielką przewagę zachorowań wśród mężczyzn. Najbardziej narażone są osoby o jasnej karnacji, jasnych oczach oraz włosach, które przez lata były narażone na intensywne promieniowanie ultrafioletowe (UV). Promieniowanie UVB, którego długość fali wynosi od 290 do 320 nm, jest głównym czynnikiem ryzyka, gdyż powoduje uszkodzenia DNA w komórkach skóry. 

Inne czynniki ryzyka obejmują:

• Immunosupresję, np. po przeszczepach narządów,
• Radioterapię w przeszłości,
• Obciążenie genetyczne,
• Długotrwałe narażenie na toksyny, np. arsen.
   

Lokalizacja i objawy raka podstawnokomórkowego powiek

Rak podstawnokomórkowy powiek najczęściej lokalizuje się na dolnej powiece (ponad 50% przypadków), następnie w kąciku przyśrodkowym (30%) oraz rzadziej na górnej powiece (15%). Rzadkie występowanie guza na górnej powiece tłumaczy się ochroną, jaką zapewniają brwi oraz mniej intensywną ekspozycją na promieniowanie UV w tej okolicy.

Objawy raka podstawnokomórkowego powiek są zróżnicowane i zależą od podtypu histologicznego guza. Najczęściej pacjenci zgłaszają powoli narastający, czerwony guzek o perłowym brzegu, często z towarzyszącą utratą rzęs wokół zmiany (madaroza), co jest charakterystycznym objawem złośliwego charakteru guza. Rak podstawnokomórkowy powiek może także przybierać formę bardziej agresywną, w której nie tworzy wyraźnego guzka, ale rozrasta się płasko, powodując ściąganie skóry i deformację powieki, np. jej odwinięcie (ektropion). Taki typ jest trudniejszy do leczenia, ponieważ jego granice są mniej wyraźne, co utrudnia całkowite usunięcie chirurgiczne.

Klasyfikacja raka podstawnokomórkowego powiek

Rak podstawnokomórkowy powiek można podzielić na kilka postaci, w zależności od charakterystyki:

Postać guzkowa:

• Charakteryzuje się perłowym, uniesionym, litym guzem.
• Guz ma wałowaty brzeg.
• Widoczne są poszerzone drobne naczynia krwionośne (teleangiektazje) w jego obrębie.
   

Postać wrzodziejąca:

• Posiada cechy postaci guzkowej.
• W centrum guza znajduje się owrzodzenie.
   

Postać włókniejąca (twardzinopodobna):

• Jest rzadsza, ale znacznie bardziej agresywna.
• Charakteryzuje się delikatnie uniesionym, litym guzem.
• Brzegi guza są trudne do określenia w badaniu klinicznym.
   

Diagnostyka raka podstawnokomórkowego powiek

Podstawą rozpoznania raka podstawnokomórkowego powiek jest dokładne badanie okulistyczne oraz histopatologiczne potwierdzenie zmiany. W pierwszej kolejności lekarz ocenia charakter zmiany, jej lokalizację, rozmiar oraz obecność cech sugerujących złośliwość (np. owrzodzenie, utrata rzęs). W przypadku podejrzenia raka podstawnokomórkowego powiek, zaleca się wykonanie biopsji, której wynik pozwala na ostateczne potwierdzenie diagnozy i ocenę podtypu histopatologicznego.

Dodatkowo, w przypadkach podejrzenia nacieku na oczodół, zaleca się badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI), które pozwalają ocenić rozległość zmiany oraz ewentualne zniszczenie kości oczodołu.
 

Leczenie raka podstawnokomórkowego powiek

Leczenie raka podstawnokomórkowego powiek zależy od wielkości, lokalizacji, typu histopatologicznego oraz stopnia zaawansowania zmiany. Podstawową metodą leczenia jest chirurgiczne wycięcie guza z marginesem zdrowej tkanki. W przypadku małych guzów o niskiej agresywności, możliwe jest zastosowanie prostych technik chirurgicznych.

W przypadkach bardziej zaawansowanych, zwłaszcza przy agresywnych podtypach, zaleca się operację metodą Mohsa, która pozwala na dokładne usunięcie zmiany z jednoczesnym monitorowaniem marginesów tkankowych pod mikroskopem. Jest to metoda o wysokiej skuteczności, minimalizująca ryzyko nawrotu.

W sytuacjach, gdy guz jest zbyt duży lub zbyt zaawansowany, by można go było całkowicie usunąć chirurgicznie, stosuje się radioterapię lub chemioterapię jako leczenie uzupełniające. Radioterapia jest również opcją u pacjentów, którzy z różnych przyczyn nie mogą poddać się operacji. W ostatnich latach rozwijają się również terapie celowane, takie jak inhibitory szlaku hedgehog, np. wismodegib, które mogą być stosowane w przypadkach raka podstawnokomórkowego powiek o zaawansowanej lub nieoperacyjnej postaci.

Rokowanie i profilaktyka raka podstawnokomórkowego powiek

Rokowanie u pacjentów z rakiem podstawnokomórkowym powiek jest na ogół dobre, zwłaszcza jeśli choroba zostanie zdiagnozowana i leczona we wczesnym stadium. 

• Najważniejsze czynniki pogarszające rokowanie to:
• wielkość guza (>3 cm), 
• jego lokalizacja (np. kącik przyśrodkowy), 
• typ histopatologiczny (agresywne podtypy) 
• obecność nawrotów.

Profilaktyka raka podstawnokomórkowego powiek obejmuje unikanie nadmiernej ekspozycji na promieniowanie słoneczne, zwłaszcza w godzinach największego nasłonecznienia (10:00–16:00). Stosowanie kremów z filtrem UV, noszenie okularów przeciwsłonecznych oraz kapeluszy z szerokim rondem stanowi skuteczną metodę zapobiegania rozwojowi tego nowotworu. 

Bibliografia:

1. https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobypowiekiukladulzowego/77805,rak-podstawnokomorkowy-powiek
2. https://eyecancer.com/eye-cancer/conditions/eyelid-tumors/basal-cell-carcinoma-eyelid-cancer/
3. https://www.college-optometrists.org/clinical-guidance/clinical-management-guidelines/basalcellcarcinoma_bcc_periocular
4. https://eyewiki.org/Basal_Cell_Carcinoma
5. Shi Y, Jia R, Fan X. Ocular basal cell carcinoma: a brief literature review of clinical diagnosis and treatment. Onco Targets Ther. 2017;10:2483-2489. Published 2017 May 8. doi:10.2147/OTT.S130371