Ślepota barw – jakie są jej rodzaje?
Ślepota barw to zaburzenie widzenia, które uniemożliwia prawidłowe rozpoznawanie kolorów. Problem ten jest powszechnie kojarzony z trudnościami w rozróżnianiu barwy czerwonej i zielonej, lecz w rzeczywistości istnieje kilka rodzajów tego zaburzenia, a ich specyfika zależy od tego, które z komórek oka odpowiedzialnych za widzenie barw – czopków – działają nieprawidłowo. W niniejszym artykule przyjrzymy się wszystkich rodzajom ślepoty barw.
Najważniejsze informacje:
- Czym jest ślepota barw?
- Ślepota barw - przyczyny
- Rodzaje ślepoty barw
- Jak widzą kolory osoby ze ślepotą barw?
- Diagnostyka ślepoty barw
- Czy ślepotę barw można wyleczyć?
Czym jest ślepota barw?
Ślepota barw, zwana także zaburzeniem widzenia barw, to schorzenie polegające na problemach z rozróżnianiem niektórych kolorów. Najczęściej utożsamiana jest z daltonizmem, czyli niezdolnością do odróżniania czerwieni od zieleni. Ślepota barw obejmuje jednak różnorodne zaburzenia wpływające na widzenie całego spektrum kolorów. U zdrowych osób rozróżnianie barw jest możliwe dzięki pracy trzech rodzajów czopków – komórek światłoczułych w siatkówce oka, które reagują na trzy podstawowe długości fal światła:
- Czopki L – czułe na światło o długiej długości fali (czerwona),
- Czopki M – czułe na światło o średniej długości fali (zielona),
- Czopki S – czułe na światło o krótkiej długości fali (niebieska).
Te trzy typy czopków umożliwiają percepcję miliona odcieni kolorów. Kiedy jednak jeden lub więcej typów czopków działa wadliwie lub nie występuje, pojawia się problem z rozpoznawaniem konkretnych barw.
Ślepota barw - przyczyny
Ślepota barw może mieć charakter wrodzony (dziedziczony genetycznie) lub nabyty (wynikający z wpływu czynników zewnętrznych lub chorób).
Ślepota barw wrodzona
Wrodzona ślepota barw stanowi najczęstszy typ zaburzenia rozpoznawania kolorów i wynika z mutacji genetycznych dziedziczonych w sprzężeniu z chromosomem X. Ten typ dziedziczenia sprawia, że wrodzona ślepota barw występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet. Wynika to z różnic w budowie genetycznej: mężczyźni posiadają jeden chromosom X i jeden Y (XY), natomiast kobiety mają dwa chromosomy X (XX). Jeśli zatem kobieta posiada zmutowany gen na jednym z chromosomów X, istnieje szansa, że drugi chromosom X jest wolny od defektu, co ogranicza wystąpienie objawów. Jednak u mężczyzn, którzy posiadają tylko jeden chromosom X, obecność mutacji automatycznie prowadzi do zaburzeń widzenia barw.
Ślepota barw nabyta
Ślepota barw nabyta rozwija się natomiast w wyniku czynników, które oddziałują na zdrowe wcześniej oczy i system wzrokowy. Najczęściej są to przewlekłe choroby, takie jak cukrzyca, jaskra czy choroba Alzheimera, które mogą uszkadzać siatkówkę lub nerw wzrokowy, wpływając na zdolność do rozróżniania barw. W przypadku wpływu leków niektóre substancje, stosowane w terapii nadciśnienia, chorób serca czy w zaburzeniach psychicznych, mogą powodować zmiany w funkcjonowaniu czopków, co także prowadzi do problemów z widzeniem kolorów. Osoby narażone na kontakt z chemikaliami, takimi jak dwusiarczek węgla, oraz inne substancje przemysłowe mogą odczuwać podobne objawy ze względu na toksyczne działanie na czopki. Kolejnym czynnikiem, który sprzyja rozwojowi ślepoty barw, jest proces starzenia się. Wraz z wiekiem komórki siatkówki ulegają osłabieniu, co może prowadzić do stopniowego pogarszania zdolności rozróżniania kolorów.
Rodzaje ślepoty barw
Ślepotę barw można podzielić na różne typy w zależności od stopnia i rodzaju zaburzenia funkcji czopków. Wyróżnia się trzy główne kategorie zaburzeń: trichromatyzm, dichromatyzm i monochromatyzm.
Trichromatyzm
Trichromatyzm jest najłagodniejszą formą ślepoty barw, w której obecne są wszystkie trzy rodzaje czopków, ale jeden z nich działa nieprawidłowo, co skutkuje zmniejszoną wrażliwością na daną barwę. Wyróżnia się trzy rodzaje:
- Protanomalia – osłabiona zdolność widzenia koloru czerwonego.
- Deuteranomalia – osłabiona zdolność widzenia koloru zielonego.
- Tritanomalia – osłabione widzenie koloru niebieskiego.
Dichromatyzm
Dichromatyzm to zaburzenie polegające na całkowitym braku jednego rodzaju czopków. Występują trzy główne odmiany:
- Protanopia – brak czopków wrażliwych na kolor czerwony.
- Deuteranopia – brak czopków odbierających kolor zielony.
- Tritanopia – brak czopków wrażliwych na kolor niebieski.
Monochromatyzm
Monochromatyzm występuje w dwóch formach:
- Monochromacja typu niebieskiego stożka – jedynymi aktywnymi fotoreceptorami są czopki S, wrażliwe na krótsze fale światła (niebieskie). Czopki odpowiedzialne za widzenie barw czerwonych i zielonych (czopki L i M) są u nich nieaktywne lub nieobecne, co znacząco ogranicza percepcję kolorów. Mogą mieć również problemy ze wzrokiem, takie jak światłowstręt (nadwrażliwość na światło) i oczopląs (niekontrolowane ruchy oczu).
- Achromatopsja – stan, w którym brak jest jakichkolwiek aktywnych czopków. Osoby z achromatopsją nie widzą barw. Achromatopsja może również prowadzić do poważnych problemów ze wzrokiem, w tym nadwrażliwości na światło, oczopląsu i ograniczonego widzenia centralnego.
Jak widzą kolory osoby ze ślepotą barw?
Deuteranomalia
Osoby z deuteranomalią mają osłabione widzenie koloru zielonego. Zielone odcienie wyglądają bardziej jak żółte lub brązowe, co utrudnia ich rozróżnienie. Czerwienie wydają się bardziej przygaszone, a barwy wyglądają na mniej intensywne.
Protanomalia
Dla osób z protanomalią kolor czerwony jest mniej intensywny i zlewa się z brązowymi lub żółtymi odcieniami. Czerwień i zieleń są trudniejsze do odróżnienia, a widziany obraz jest bardziej stonowany, szczególnie w zakresie ciepłych kolorów.
Tritanomalia
Przy tritanomalii widzenie koloru niebieskiego jest osłabione. Osoby z tym zaburzeniem mogą mieć trudności z rozróżnieniem niebieskiego i zielonego oraz żółtego i fioletowego. Barwy są mniej intensywne, a obraz jest bardziej pastelowy.
Deuteranopia
U osób z deuteranopią zielony kolor jest niewidoczny i wygląda bardziej jak beżowy lub żółtawy. Czerwony i zielony są do siebie bardzo podobne, co utrudnia ich rozróżnienie, a obraz jest przesunięty ku odcieniom żółto-niebieskim.
Protanopia
Osoby z protanopią nie widzą czerwieni. Kolor czerwony wygląda jak ciemnożółty lub brązowy, a zielony i czerwony są trudne do odróżnienia. Widzenie jest zdominowane przez odcienie żółte i niebieskie, co sprawia, że kontrast między ciepłymi a zimnymi kolorami jest mniej wyrazisty.
Tritanopia
Osoby z tritanopią nie widzą koloru niebieskiego. Kolory żółty i zielony zlewają się, a niebieskie barwy stają się bardziej zielonkawe lub różowe. Kolorystyka jest przesunięta, przez co obraz zawiera głównie odcienie różowe i zielone.
Monochromacja typu niebieskiego stożka
Osoby z monochromacją typu niebieskiego stożka widzą świat głównie w odcieniach szarości i błękitu. Widzenie przypomina poniekąd mocno stonowany, monochromatyczny obraz z niewielkimi różnicami w odcieniach.
Achromatopsja
Osoby z achromatopsją widzą świat wyłącznie w odcieniach szarości, ponieważ brak im zdolności widzenia jakichkolwiek barw. Kolory są zamienione na różne odcienie szarości, od jasnych po ciemne, co sprawia, że wszystko wygląda monochromatycznie.
Diagnostyka ślepoty barw
Diagnostyka ślepoty barw jest kluczowym etapem w identyfikacji tego schorzenia i może odbywać się na kilka sposobów, głównie za pomocą testów okulistycznych.
Najczęściej stosowanym narzędziem są tablice Ishihary, które składają się z różnych kolorowych kropek ułożonych w taki sposób, że tworzą ukryte liczby lub kształty. Podczas badania pacjent jest proszony o identyfikację widocznych kształtów i liczb, co pozwala lekarzowi na określenie, czy dana osoba ma trudności z rozróżnianiem kolorów. Osoby z normalnym widzeniem kolorów powinny bez problemu dostrzegać wszystkie ukryte znaki, podczas gdy osoby z różnymi rodzajami ślepoty barw mogą mieć trudności w ich identyfikacji.
Oprócz tablic Ishihary, stosowane są także inne metody diagnostyczne, takie jak testy Farnswortha-Munsella, które oceniają zdolność do rozróżniania kolorów w różnych odcieniach oraz badanie anomaloskopem, które pozwalają na dokładne pomiary zdolności do rozróżniania barw. W przypadku testu anomaloskopem pacjent porównuje intensywność barw, co pozwala lekarzowi na określenie stopnia zaburzenia.
Czy ślepotę barw można wyleczyć?
W przypadku wrodzonej ślepoty barw leczenie nie jest możliwe, a jedynym sposobem wspomagania widzenia mogą być specjalne filtry lub okulary korekcyjne, które zwiększają kontrast i mogą ułatwić rozpoznawanie niektórych barw.
W przypadku nabytej ślepoty barw, która może być wynikiem chorób, a także działania niektórych leków, perspektywy są bardziej optymistyczne. W takich przypadkach leczenie podstawowej przyczyny, na przykład kontrola poziomu cukru we krwi u osób z cukrzycą czy zmiana leków, może przynieść poprawę w postrzeganiu kolorów. Właściwe leczenie może zredukować objawy ślepoty barw, a czasami nawet całkowicie przywrócić zdolność do prawidłowego rozróżniania kolorów.
Bibliografia:
- https://www.colourblindawareness.org/colour-blindness/
- https://www.allaboutvision.com/conditions/color-blindness/types-of-color-blindness/
- https://www.colorblindguide.com/post/different-types-of-color-blindness
- https://en.wikipedia.org/wiki/Color_blindness
- https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/wadywzroku/321401,daltonizm-slepota-barw
Absolwentka Politechniki Wrocławskiej na kierunku Optometria oraz wielu kursów branżowych. Specjalizuje się w badaniu refrakcji wzroku oraz kontaktologii, czyli dobieraniu soczewek kontaktowych miękkich. Od ponad 10 lat pracuje w branży związanej z korekcją wzroku jako optometrysta pracujący w gabinecie. Pomaga pacjentom przeprowadzając badania wad refrakcji, dobierając okulary oraz soczewki kontaktowe.
