Tęczówka oka - jaką rolę pełni? Gdzie się znajduje?

Tęczówka oka to jedna z najbardziej charakterystycznych i fascynujących struktur ludzkiego narządu wzroku. To właśnie ona nadaje naszym oczom kolor i jest kluczowym elementem odpowiedzialnym za regulację ilości światła docierającego do siatkówki. Pełni nie tylko funkcje estetyczne, ale przede wszystkim chroni oko przed nadmiernym oświetleniem i pomaga w zachowaniu ostrości widzenia. W tym artykule przyjrzymy się dokładniej, jaką rolę pełni tęczówka, gdzie dokładnie jest zlokalizowana, a także jaka jest jej budowa.

Najważniejsze informacje:

• Tęczówka oka - co to?
• Tęczówka w oku – budowa
  • Budowa wewnętrzna tęczówki
• Tęczówka oka – funkcje  
  • Regulacja ilości światła i ostrości widzenia
  • Ochrona przed światłem
• Tęczówka a emocje
• Kolor oczu – dziedziczenie i wpływ na zdrowie
• Heterochromia
• Tęczówka oka - choroby
  • Zapalenie tęczówki
  • Jaskra zamkniętego kąta
  • Czerniak tęczówki
• Oko bez tęczówki - aniridia
• Irydologia – obserwacja zmian w tęczówce oka

Tęczówka oka - co to?

Tęczówka oka to kolorowa, pierścieniowa struktura. Choć na pierwszy rzut oka pełni głównie estetyczną funkcję, w rzeczywistości jest kluczowym elementem w mechanizmie widzenia. Główną rolą tęczówki jest regulowanie ilości światła wpadającego do oka przez źrenicę, co umożliwia optymalne widzenie w różnych warunkach oświetleniowych.

Tęczówka działa podobnie jak przesłona w aparacie fotograficznym – rozszerza się lub kurczy, aby kontrolować wielkość źrenicy, co bezpośrednio wpływa na ilość światła docierającego do siatkówki.

Co ciekawe wzór tęczówki, podobnie jak odciski palców, jest unikalny dla każdej osoby, co sprawia, że jest ona wykorzystywana w zaawansowanych systemach biometrycznych, takich jak skanery tęczówki stosowane w zabezpieczeniach.
 

Tęczówka w oku – budowa

Tęczówka oka jest cienką, okrągłą strukturą o średnicy około 12 mm i grubości 0,5 mm, która pełni kluczową rolę w regulacji ilości światła wpadającego do wnętrza oka. Znajduje się między rogówką a soczewką, dzieląc gałkę oczną na komorę przednią i tylną. W centrum tęczówki znajduje się otwór źreniczny, którego średnica zmienia się w zależności od ilości światła oraz odległości obserwowanego przedmiotu, wahając się od 3 do 8 mm. Odpowiednia regulacja średnicy źrenicy jest istotna w systemie optycznym oka, gdyż zapobiega rozpraszaniu światła i chroni siatkówkę przed nadmiarem promieni słonecznych.

Przednia powierzchnia tęczówki nie jest całkowicie gładka. Zawiera struktury nazywane beleczkami i zatokami, które tworzą charakterystyczny wzór. Te struktury pomagają w regulacji przepływu płynu wewnątrzgałkowego, co jest ważne dla utrzymania prawidłowego ciśnienia w oku.

Budowa wewnętrzna tęczówki

1. Blaszka graniczna przednia – to najbardziej zewnętrzna warstwa, która jest zbudowana z komórek zrębu.

2. Zrąb tęczówki – środkowa warstwa, która zawiera naczynia krwionośne, nerwy, komórki barwnikowe (melanocyty), a także inne komórki takie jak fibroblasty (budujące tkankę łączną) czy makrofagi (odpowiedzialne za usuwanie niepotrzebnych substancji). Zrąb ma też liczne krypty, czyli wgłębienia, które pomagają w wymianie płynu wewnątrzgałkowego, co odgrywa ważną rolę w stanach zapalnych.

3. Mięśnie tęczówki – są odpowiedzialne za kontrolowanie wielkości źrenicy:

• Mięsień zwieracz źrenicy – działa, gdy źrenica się zwęża. Znajduje się blisko źrenicy (pierścień o szerokości 1 mm) i jest kontrolowany przez układ przywspółczulny, który działa w stanach relaksu.
   
• Mięsień rozwieracz źrenicy – rozciąga się promieniście i odpowiada za rozszerzanie źrenicy. Jest kontrolowany przez układ współczulny, który działa w sytuacjach stresowych.

4. Nabłonek barwnikowy – to warstwa komórek zawierających pigment (barwnik) umieszczona na tylnej powierzchni tęczówki. Dzięki niemu światło, które przechodzi przez źrenicę, nie rozprasza się. Nabłonek tworzy charakterystyczną ciemną obwódkę widoczną przy brzegu źrenicznym.
 

Tęczówka oka – funkcje
 

Regulacja ilości światła i ostrości widzenia

Najważniejszą funkcją tęczówki jest kontrola ilości światła wpadającego do oka. Gdy światło jest intensywne - źrenica się zwęża. W warunkach słabego oświetlenia, źrenica rozszerza się, wpuszczając więcej światła, co umożliwia lepsze widzenie w ciemności. Wielkość źrenicy zmienia się także w zależności od odległości obserwowanego przedmiotu, co pozwala na dostosowanie ostrości widzenia. Gdy patrzymy na oddalony obiekt – źrenica rozszerza się, w miarę przysuwania go do siebie – zwęża się.
 

Ochrona przed światłem

Tęczówka pełni także funkcję ochronną – chroni siatkówkę przed uszkodzeniem spowodowanym nadmiernym nasłonecznieniem, zwłaszcza promieniami ultrafioletowymi (UV). Osoby o jasnych oczach są bardziej narażone na takie uszkodzenia, ponieważ mają mniej melaniny, która działa jak naturalny filtr przeciwsłoneczny.
 

Tęczówka a emocje

Zmiany w średnicy źrenicy mogą być wywołane nie tylko przez światło czy odległość, ale także przez silne emocje, takie jak strach, podniecenie czy ból. Jest to spowodowane aktywnością układu nerwowego, który w stresowych sytuacjach zwiększa przepływ krwi do mięśni rozwierających źrenicę, co prowadzi do jej rozszerzenia. 
 

Kolor oczu – dziedziczenie i wpływ na zdrowie

Kolor oczu jest cechą dziedziczoną genetycznie, na którą wpływają różne kombinacje genów. Najczęściej spotykanym kolorem oczu jest brązowy, podczas gdy niebieskie, zielone czy szare oczy są bardziej unikalne i wynikają z mniejszej ilości melaniny w tęczówkach.

Kolor oczu może także wpływać na zdrowie. Osoby o jasnych oczach są bardziej wrażliwe na światło i mają wyższe ryzyko rozwoju takich schorzeń jak zaćma czy zwyrodnienie plamki żółtej w starszym wieku. Dzieje się tak, ponieważ ich tęczówki nie są tak dobrze chronione przed promieniowaniem UV jak u osób o ciemnych oczach.

Heterochromia

Heterochromia to stan, w którym tęczówki oczu jednej osoby mają różne kolory. Może dotyczyć obu oczu (heterochromia całkowita) lub jednej tęczówki, która jest częściowo inna kolorystycznie (heterochromia częściowa). Heterochromia jest spowodowana nierównomiernym rozmieszczeniem melaniny w tęczówkach. Może być wrodzona, wynikająca z genetycznych uwarunkowań, lub nabyta na skutek urazu, infekcji czy choroby, jak zespół Hornera czy zapalenie tęczówki.

Wrodzona heterochromia nie powoduje problemów zdrowotnych i jest raczej cechą kosmetyczną. Jednak w niektórych przypadkach heterochromia może być objawem poważnych schorzeń, np. w przypadku chorób genetycznych, takich jak zespół Waardenburga czy neurofibromatoza. Dlatego heterochromię nabyta należy skonsultować z okulistą w celu wykluczenia poważnych problemów zdrowotnych.
 

Tęczówka oka - choroby

Tęczówka oka, tak jak inne struktury, również jest narażona na różne schorzenia. Choroby tęczówki mogą mieć wpływ na widzenie, komfort pacjenta oraz mogą być objawem innych, poważnych problemów zdrowotnych.
 

Zapalenie tęczówki

Zapalenie tęczówki to jedno z najczęstszych schorzeń tej struktury. Może być spowodowane przez infekcje, urazy lub choroby autoimmunologiczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów. Objawia się bólem oka, światłowstrętem, zaczerwienieniem oraz pogorszeniem widzenia. Zapalenie tęczówki wymaga leczenia przeciwzapalnego, aby zapobiec powikłaniom, takim jak zrosty tęczówki z soczewką.
 

Jaskra zamkniętego kąta

W przypadku jaskry zamkniętego kąta tęczówka blokuje przepływ płynu w oku, co prowadzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. To groźne schorzenie, które może prowadzić do uszkodzenia nerwu wzrokowego i utraty wzroku, jeśli nie zostanie wcześnie zdiagnozowane. Objawami są ból oka, nagłe pogorszenie widzenia i nudności.
 

Czerniak tęczówki

Czerniak tęczówki to rzadki, ale złośliwy nowotwór, który rozwija się w komórkach barwnikowych. Może początkowo przebiegać bezobjawowo, ale z czasem może prowadzić do zmian w widzeniu lub wybrzuszeń w strukturze tęczówki. Leczenie czerniaka obejmuje chirurgiczne usunięcie zmiany, a w poważniejszych przypadkach – radioterapię.
 

Oko bez tęczówki - aniridia

Aniridia to wrodzona wada rozwojowa, w której oko jest częściowo lub całkowicie pozbawione tęczówki. Prowadzi to do różnych problemów ze wzrokiem. Osoby dotknięte tym schorzeniem często odczuwają nadwrażliwość na światło, mają trudności z widzeniem w jasnych warunkach oraz mogą cierpieć na osłabienie ostrości widzenia.

Aniridia jest najczęściej wynikiem mutacji w genie PAX6, który odpowiada za prawidłowy rozwój oka. Schorzenie to zazwyczaj występuje w obu oczach i może być dziedziczone lub wynikać z przypadkowej mutacji. Ponadto, osoby z aniridią są narażone na rozwój innych powikłań okulistycznych, takich jak zaćma, jaskra czy zaburzenia rogówki.

Chociaż aniridii nie można wyleczyć, istnieją metody leczenia objawowego, takie jak noszenie okularów przeciwsłonecznych chroniących przed nadmiarem światła czy implantacja sztucznej tęczówki, co może poprawić komfort życia i funkcję wzroku pacjenta.
 

Irydologia – obserwacja zmian w tęczówce oka

Irydologia to pseudonaukowa metoda diagnostyczna, która zakłada, że na podstawie obserwacji zmian w tęczówce można ocenić stan zdrowia pacjenta i funkcjonowanie jego narządów. Choć nie ma naukowych dowodów na skuteczność irydologii, metoda ta cieszy się popularnością w niektórych kręgach medycyny alternatywnej.

Bibliografia:

1. Lens A., Nemeth S.C., Bedford J.K. Anatomia i fizjologia narządu wzroku, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, 2010.
2. Niżankowska H.M. Okulistyka – podstawy kliniczne , Wydawnictwo PZWL, 2007.
3. Levin L.: Adler’s Physiology of the Eye , 11th Edition , Elsevier, 2011.
4. https://pl.wikipedia.org/wiki/T%C4%99cz%C3%B3wka 
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Iris_(anatomy)