Soczewka w oku - budowa i funkcja

Naturalna soczewka w oku człowieka odgrywa kluczową rolę w procesie widzenia, dając ostry obraz. Jej elastyczność i zdolność do zmiany kształtu, zwana akomodacją, pozwala nam klarownie widzieć przedmioty zarówno z bliska, jak i z daleka. Wraz z innymi elementami układu optycznego oka, takimi jak rogówka i ciało szkliste, soczewka pomaga w załamywaniu światła i precyzyjnym skupianiu obrazu na siatkówce. To umożliwia prawidłową percepcję otoczenia. Dowiedz się jaka jest budowa i funkcja soczewki, która naturalnie znajduje się w oku!

Najważniejsze informacje:

• Rozwój soczewki wewnątrzgałkowej
• Anatomia soczewki wewnątrzgałkowej
• Soczewka w układzie optycznym oka
• Soczewka a proces akomodacji
• Najczęstsza patologia soczewki - zaćma

Rozwój soczewki wewnątrzgałkowej

Poznanie embriogenezy, czyli rozwoju zarodkowego soczewki, pomaga w lepszym zrozumieniu jej cyklu życiowego. Choć jest skomplikowany, tłumaczy wiele problemów zdrowotnych, które mogą wystąpić w przyszłości.

Naukowe źródła podają, że rozwój soczewki rozpoczyna się już we wczesnych etapach ciąży. W 25. dniu ciąży, z przodomózgowia lub międzymózgowia, pojawiają się dwa pęcherzyki oczne, a następnie w 27. dniu z ektodermy formuje się płytka soczewki. Proces ten kontynuuje się, a w 29. dniu zaczyna kształtować się dołek soczewki, który połączony z zewnętrzną ektodermą w 33. dniu formuje pęcherzyk soczewki. Wtórne włókna soczewki rozwijają się pomiędzy 2. a 8. miesiącem ciąży, tworząc jądro płodowe. Szwy soczewkowe zaczynają być widoczne około 8. tygodnia, przyjmując charakterystyczny kształt Y.

Po urodzeniu, rozwój soczewki nadal trwa. Nabłonek obszaru równikowego generuje nowe włókna, tworząc coraz bardziej złożone struktury. Jądro dojrzewa, wpływając na elastyczność soczewki i zdolność akomodacji. Torebka soczewki oraz obwódka rzęskowa to inne istotne struktury, które kształtują się już we wczesnym okresie rozwoju płodowego. 
 

Anatomia soczewki wewnątrzgałkowej

Soczewka to przezroczysta struktura w kształcie dwuwypukłego dysku. Umieszczona jest w tylnej komorze oka między tęczówką, czyli kolorową częścią oka, a ciałem szklistym, tj. galaretowatą substancją wypełniającą tylną część gałki ocznej. Soczewka otoczona jest pierścieniem utworzonym przez ciało rzęskowe, który utrzymuje ją w odpowiedniej pozycji. Obie te struktury, czyli soczewka i ciało rzęskowe połączone są ze sobą za pomocą elastycznych włókien obwódki rzęskowej (Zinna). Skurcz mięśnia rzęskowego powoduje zwolnienie obwódki rzęskowej, przez co soczewka staje się bardziej kulista i w rezultacie zwiększa moc.

Wymiary soczewki zmieniają się w życiu – od 6 mm po urodzeniu do 9 mm u dorosłych. Wraz z wiekiem zwiększa się masa, ale nieproporcjonalnie do objętości, gdyż soczewka traci wodę, stając się bardziej odwodniona. Pojawia się także żółtawo-brązowe zabarwienie. 

Dowiedz się z czego składa się ludzki narząd wzroku!

Soczewka w układzie optycznym oka

Układ optyczny oka składa się z rogówki, cieczy wodnistej, soczewki i ciała szklistego. Przyjmuje się, że moc optyczna modelowego oka wynosi 60 dioptrii, z czego za 40 dioptrii odpowiada rogówka, a za ok. 20 dioptrii – soczewka oczna. Soczewka, zmieniając swoją krzywiznę, reguluje moc refrakcji, umożliwiając ostre widzenie z różnych odległości. Moc soczewki nie jest stała, a jej regulacja odbywa się poprzez zmiany kształtu, za co odpowiada proces akomodacji. W przypadku wad refrakcji, takich jak krótkowzroczność, nadwzroczność lub astygmatyzm, obraz może być skupiany w nieprawidłowym miejscu w oku, co prowadzi do zaburzeń widzenia. 

Układ optyczny oka kieruje padające na rogówkę promienie świetlne, skupiając je na siatkówce, gdzie powstaje obraz rzeczywisty. Działa to na zasadzie kamery, przekształcając bodźce świetlne w sygnały nerwowe. Są one przesyłane do mózgu, gdzie następuje interpretacja wrażeń wzrokowych. Odpowiednie funkcjonowanie układu optycznego oka jest kluczowe dla klarownego i precyzyjnego widzenia.
 

Soczewka a proces akomodacji

Proces akomodacji jest złożonym mechanizmem regulującym zdolność oka do ostrego widzenia na różne odległości. Inicjowany jest przez skurcz mięśnia rzęskowego, który powoduje zmiany w kształcie soczewki oka. Gdy oko jest zrelaksowane, mięsień rzęskowy jest rozluźniony, a soczewka osiąga minimalną grubość i jest spłaszczona. To odpowiada wyłączonej akomodacji, gdzie soczewka ma minimalną moc optyczną. W momencie patrzenia na bliższy obiekt, napięcie mięśnia rzęskowego zmienia geometrię soczewki – staje się grubsza, bardziej wybrzuszona, co zwiększa jej moc optyczną. Proces ten jest kluczowy dla ostrego widzenia na różnych dystansach.

Zdolność akomodacji maleje wraz z wiekiem, co wpływa na zakres widzenia osób dorosłych. Proces akomodacji jest nieświadomy i trwa około 0,7 sekundy, ale pełna adaptacja na różne dystanse może wymagać kilku sekund. W praktyce, akomodacja obejmuje także zwężenie źrenic i ruch gałek ocznych w kierunku obiektu. Amplituda akomodacji, czyli zakres zmian mocy optycznej oka, maleje wraz z wiekiem, co może prowadzić do trudności w czytaniu bez pomocy optycznej. W młodym wieku wynosi około 12,00–16,00 D i spada do mniej niż 2,00D po 50. roku życia. Zmniejszenie zdolności akomodacyjnych soczewki jest przyczyną prezbiopii.

Najczęstsza patologia soczewki - zaćma

Zaćma jest jedną z najczęstszych patologii soczewki oka, prowadzącą do utraty jej przejrzystości. Najczęściej diagnozowana jest zaćma starcza, która zazwyczaj pojawia się po 50. roku życia, chociaż istnieją także wrodzone i nabyte formy tej choroby.

Zaćma wrodzona oraz dziecięca manifestują się już w okresie niemowlęcym lub w pierwszych latach życia dziecka, charakteryzując się zmętnieniem soczewki. Objawy zaćmy wrodzonej obejmują praktycznie białą źrenicę oraz odruch palcowo-oczny Franceschettiego, polegający na uciskaniu przez niemowlę oczu.

Zaćma nabyta, najczęstsza forma choroby, może być spowodowana wiekiem, ale także wieloma innymi czynnikami, takimi jak cukrzyca, urazy oka (zaćma pourazowa), stosowaniem leków sterydowych itp. W zależności od przyczyny i stopnia zaawansowania, zaćma może prowadzić do poważnego pogorszenia widzenia.

Zaćma stanowi globalny problem zdrowotny, będąc główną przyczyną utraty ostrości wzroku według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).  Leczenie zaćmy obejmuje operacyjne usunięcie zmętniałej soczewki i wszczepienie sztucznej soczewki pseudofakijnej. W przypadku zaćmy wrodzonej, wczesne wykrycie i interwencja są kluczowe dla zachowania zdolności wzrokowych dziecka.

Bibliografia:

1. Niżakowska M.H. Okulistyka. Podstawy Kliniczne. PZWL wyd.1 Warszawa 2007
2. Traczyk W.Z., Trzebski A. Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. PZWL wyd. 3, Warszawa 2015
3. Jarzębińska-Vacerova M., Tuleja D. Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku 
4. https://www.przegladokulistyczny.pl/wspolczesna-wiedza-na-temat-soczewki
5. https://prezbiopia.pl/2022/02/15/czym-jest-akomodacja/