Soczewki skleralne – czym są? Kiedy stosować?
Soczewki skleralne to sztywne, gazoprzepuszczalne soczewki kontaktowe o dużej średnicy. Dzięki swojej unikalnej konstrukcji tworzą nad rogówką przestrzeń wypełnioną płynem, co nie tylko poprawia jakość widzenia, ale także chroni i nawilża powierzchnię oka. Znajdują zastosowanie w korekcji wad wzroku u pacjentów z nieregularną rogówką, dużą suchością oczu oraz innymi schorzeniami, w których tradycyjne soczewki okazują się niewystarczające. Kiedy warto je stosować i jakie korzyści oferują? Oto kluczowe informacje.
Najważniejsze informacje:
- Czym są soczewki skleralne?
- Rodzaje soczewek skleralnych
- Kiedy warto stosować soczewki skleralne?
- Jakie są zalety soczewek skleralnych?
- Proces dopasowania soczewek skleralnych
- Jak zakładać i zdejmować soczewki skleralne?
- Jak dbać o soczewki skleralne?
- Wady soczewek skleralnych
Czym są soczewki skleralne?
Soczewki skleralne to specjalistyczne, duże, twarde soczewki kontaktowe wykonane z gazoprzepuszczalnych materiałów. W odróżnieniu od klasycznych soczewek, nie opierają się bezpośrednio na rogówce, lecz na twardówce – białej części oka. Tworzą one przestrzeń wypełnioną płynem, co nie tylko poprawia jakość widzenia, ale także zapewnia wyjątkowy komfort i ochronę dla rogówki. Dzięki swoim unikalnym właściwościom znajdują zastosowanie zarówno w korekcji wad wzroku, jak i w leczeniu schorzeń powierzchni oka.
Rodzaje soczewek skleralnych
Soczewki skleralne, ze względu na swoją konstrukcję i sposób osadzenia na oku, dzielą się na dwie główne kategorie:
- Soczewki miniskleralne (minitwardówkowe) – charakteryzują się średnicą większą o maksymalnie 6 mm od poziomej widocznej średnicy tęczówki.
- Pełne soczewki skleralne – ich średnica przekracza poziomą widoczną średnicę tęczówki o więcej niż 6 mm.
Niezależnie od typu, soczewki skleralne są całkowicie uniesione nad rogówką. Przestrzeń pomiędzy rogówką a powierzchnią soczewki, wynosząca od 100 do 300 mikronów, jest wypełniona sterylną solą fizjologiczną i filmem łzowym, co zapewnia stałe nawilżenie powierzchni oka oraz pozwala na skuteczną korekcję nieregularności rogówki. Duża średnica tych soczewek sprawia, że ich ruchomość na oku jest minimalna, co bezpośrednio przekłada się na wysoki komfort użytkowania i stabilność optyczną.
Kiedy warto stosować soczewki skleralne?
Soczewki skleralne nie są zazwyczaj pierwszym wyborem w korekcji wzroku, jednak w wielu przypadkach okazują się niezastąpione. Stosuje się je przede wszystkim wtedy, gdy inne metody korekcji – zarówno tradycyjne soczewki kontaktowe, jak i okulary – nie zapewniają wystarczającej poprawy widzenia, komfortu noszenia lub ochrony powierzchni oka. Wskazania do ich stosowania można podzielić na trzy główne grupy:
1. Poprawa jakości widzenia – soczewki skleralne są doskonałym rozwiązaniem dla pacjentów z zaawansowanymi ektazjami (ścieńczeniem) rogówki, takimi jak stożek rogówki czy zwyrodnienie brzeżne przezroczyste. Sprawdzają się również u osób po przeszczepach rogówki, operacjach refrakcyjnych (np. LASIK), a także w przypadkach deformacji rogówki spowodowanych urazami lub infekcjami. Dzięki swojej konstrukcji pozwalają także korygować aberracje wyższego rzędu, wywołane nieregularnościami centralnej przedniej bądź tylnej powierzchni rogówki, które mogą znacząco pogarszać jakość widzenia.
2. Ochrona powierzchni oka – soczewki skleralne tworzą barierę ochronną i utrzymują nawilżenie rogówki, dlatego są szczególnie zalecane pacjentom z ciężkimi postaciami zespołu suchego oka. Korzystają z nich osoby cierpiące na zespół Sjögrena, zespół Stevensa-Johnsona, pemfigoid bliznowaciejący oczny, atopowe zapalenie rogówki i spojówki, a także pacjenci po oparzeniach chemicznych i termicznych. Soczewki te pomagają również w przypadkach nieprawidłowego wzrostu rzęs, ptozy lub deformacji powiek, zapewniając optymalną ochronę i komfort noszenia.
3. Inne zastosowania – soczewki skleralne mogą pełnić funkcję kosmetyczną, poprawiając wygląd osób z ptozą. Znajdują także zastosowanie w sporcie oraz w środowiskach o wysokim zapyleniu lub wilgotności, gdzie tradycyjne soczewki mogą być mniej skuteczne. Dodatkowo trwają badania nad ich wykorzystaniem w przemyśle militarnym i rozrywkowym, co może w przyszłości rozszerzyć ich funkcjonalność.
Jakie są zalety soczewek skleralnych?
- Lepsza jakość widzenia – maskują nieregularności rogówki i zapewniają optymalną ostrość wzroku.
- Wysoki komfort noszenia – nie dotykają bezpośrednio rogówki, dzięki czemu nie powodują podrażnień.
- Stałe nawilżenie oczu – rezerwuar płynu między soczewką a rogówką zapobiega wysychaniu powierzchni oka.
- Stabilność na oku – dzięki dużej średnicy soczewki nie przesuwają się i nie wypadają tak łatwo jak tradycyjne soczewki.
- Ochrona rogówki – chronią przed czynnikami zewnętrznymi i urazami mechanicznymi.
Proces dopasowania soczewek skleralnych
Dopasowanie soczewek skleralnych to złożona procedura wymagająca zarówno precyzji, jak i specjalistycznej wiedzy. Choć producenci oferują uproszczone protokoły aplikacji, proces ten jest szczególnie wymagający, ponieważ soczewki te są stosowane głównie u pacjentów z poważnymi i zaawansowanymi schorzeniami rogówki.
Pierwszym krokiem jest wybór kluczowych parametrów soczewki – jej średnicy oraz krzywizny (np. na podstawie topografii rogówki). Następnie pacjentowi aplikowana jest soczewka próbna wypełniona solą fizjologiczną i fluoresceiną, co umożliwia dokładną ocenę jej ułożenia. Proces ten odbywa się w trzech kluczowych strefach:
- Centralnej (nad rogówką) – sprawdza się, czy warstwa płynu pod soczewką wynosi około 300 mikronów, co zapewnia optymalne nawilżenie i ochronę rogówki.
- Obszarze rąbka rogówki – ocenia się, czy między soczewką a tkankami oka znajduje się odpowiednia przestrzeń wypełniona płynem.
- Strefie skleralnej – brzegi soczewki powinny delikatnie opadać na spojówkę, nie powodując ucisku naczyń krwionośnych ani dyskomfortu.
Ostateczna soczewka jest zamawiana na podstawie zebranych danych, a jej dopasowanie kontroluje się po kilku godzinach noszenia, sprawdzając stabilność i komfort użytkowania.
Ze względu na zaawansowane schorzenia, w których stosuje się soczewki skleralne, pacjenci wymagają regularnej kontroli specjalisty. Dodatkowo niezwykle istotne jest przeszkolenie pacjenta w zakresie zakładania, zdejmowania oraz pielęgnacji soczewek twardych, co ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa i skuteczności terapii.
Jak zakładać i zdejmować soczewki skleralne?
Zakładanie soczewek skleralnych
- Umyj ręce i osusz je czystym ręcznikiem.
- Napełnij soczewkę sterylnym roztworem soli fizjologicznej.
- Pochyl głowę równolegle do powierzchni, nad którą przebiega proces aplikacji i delikatnie umieść soczewkę na oku, zakładając ją bezpośrednio na środek rogówki za pomocą przyssawki lub palca wskazującego i kciuka.
- Upewnij się, że pod soczewką nie ma pęcherzyków powietrza – jeśli się pojawią, usuń soczewkę i ponownie ją załóż.
Zdejmowanie soczewek skleralnych
- Użyj przyssawki (przyczepiając ją do krawędzi soczewki) do delikatnego oderwania jej od oka lub zdejmij ją palcami, podważając granice poprzez manipulowanie górną powieką.
- Oczyść soczewkę specjalnym płynem i przechowuj ją w odpowiednim pojemniku.
Jak dbać o soczewki skleralne?
- Codzienne czyszczenie – stosuj dedykowane płyny czyszczące, aby usunąć osady białkowe i bakterie.
- Przechowywanie w sterylnym roztworze – nie używaj wody z kranu do płukania soczewek.
- Regularna wymiana płynu – zawsze stosuj świeży roztwór do przechowywania soczewek.
- Unikaj noszenia soczewek podczas snu – może to prowadzić do infekcji i niedotlenienia rogówki.
Wady soczewek skleralnych
Pomimo licznych zalet, soczewki skleralne mają pewne ograniczenia:
- Wyższy koszt – są droższe niż standardowe, miękkie soczewki kontaktowe ze względu na ich indywidualne dopasowanie.
- Dłuższy czas adaptacji – niektóre osoby mogą potrzebować czasu, aby przyzwyczaić się do ich noszenia.
- Specjalistyczna pielęgnacja – wymagają regularnej konserwacji i odpowiednich płynów do czyszczenia.
Bibliografia:
- Kropacz-Sobkowiak, Sylwia. (2016). Skleralne (twardówkowe) soczewki kontaktowe. Optyka. 42-44.
- https://sclerallens.org/for-patients-2/patient-videos/#1538070831616-b04cea72-134c
- https://www.optometrists.org/general-practice-optometry/optical/guide-to-contact-lenses/what-are-scleral-lenses/
- Harthan JS, Shorter E. Therapeutic uses of scleral contact lenses for ocular surface disease: patient selection and special considerations. Clin Optom (Auckl). 2018;10:65-74. Published 2018 Jul 11. doi:10.2147/OPTO.S144357
- https://en.wikipedia.org/wiki/Scleral_lens
Absolwentka Politechniki Wrocławskiej na kierunku Optometria oraz wielu kursów branżowych. Specjalizuje się w badaniu refrakcji wzroku oraz kontaktologii, czyli dobieraniu soczewek kontaktowych miękkich. Od ponad 10 lat pracuje w branży związanej z korekcją wzroku jako optometrysta pracujący w gabinecie. Pomaga pacjentom przeprowadzając badania wad refrakcji, dobierając okulary oraz soczewki kontaktowe.
