Egzoftalmometria – kiedy wykonuje się to badanie oczu?
Egzoftalmometria to specjalistyczne badanie służące do pomiaru osadzenia gałek ocznych w oczodołach. Pozwala na ocenę stopnia wysunięcia lub cofnięcia gałki ocznej, co jest kluczowe w diagnostyce wielu schorzeń. W niniejszym artykule omówimy, na czym polega to badanie, kiedy jest zalecane oraz jakie wartości uznaje się za normę.
Najważniejsze informacje:
- Czym jest egzoftalmometria?
- Wskazania do przeprowadzenia egzoftalmometrii
- Monitorowanie postępu chorób oczodołu
- Przebieg badania egzoftalmometrycznego
- Rodzaje egzoftalmometrii
- Egzoftalmometria - wyniki
- Czynniki wpływające na wyniki egzoftalmometrii
Czym jest egzoftalmometria?
Egzoftalmometria to procedura diagnostyczna umożliwiająca ilościową ocenę położenia gałki ocznej w stosunku do krawędzi oczodołu. Badanie to przeprowadza się za pomocą urządzenia zwanego egzoftalmometrem, najczęściej typu Hertla. Urządzenie mierzy odległość między krawędzią oczodołu a szczytem rogówki, co pozwala na precyzyjne określenie stopnia wysunięcia (proptoza) lub cofnięcia (enoftalmia) gałki ocznej.
Wskazania do przeprowadzenia egzoftalmometrii
Egzoftalmometria jest kluczowym narzędziem diagnostycznym w okulistyce i endokrynologii. Pozwala na wykrycie oraz monitorowanie schorzeń, które wpływają na położenie gałek ocznych.
Wytrzeszcz gałki ocznej (proptoza)
Proptoza to stan, w którym gałka oczna jest nadmiernie wysunięta do przodu. Może być objawem poważnych schorzeń, takich jak:
- Choroba Gravesa-Basedowa – najczęstsza przyczyna wytrzeszczu, związana z autoimmunologicznym zapaleniem tkanek oczodołu.
- Guzy oczodołu – zarówno łagodne, jak i złośliwe zmiany nowotworowe mogą powodować wypchnięcie gałki ocznej.
- Zapalenia tkanek oczodołu – infekcje i procesy zapalne mogą prowadzić do obrzęku i przemieszczania oka.
- Urazy i krwiaki oczodołu – nagłe wysunięcie gałki ocznej może być wynikiem urazu mechanicznego i powstałego w jego wyniku krwawienia.
Zapadnięcie gałki ocznej (enoftalmia)
Enoftalmia to sytuacja odwrotna do proptozy – gałka oczna cofa się w głąb oczodołu. Może być wynikiem:
- Urazów mechanicznych – złamania ścian oczodołu, np. po wypadkach komunikacyjnych, mogą prowadzić do enoftalmii pourazowej.
- Zaniku tkanek oczodołu – procesy degeneracyjne, w tym związane z wiekiem, mogą powodować stopniowe cofanie się oka.
- Niektórych nowotworów – nowotwory powodujące retrakcję tkanek mogą skutkować zapadnięciem gałki ocznej.
Asymetria w położeniu gałek ocznych
Zdrowe oczy powinny być osadzone na tym samym poziomie. Asymetria może wskazywać na:
- Zaburzenia rozwojowe oczodołu,
- Urazy jednostronne,
- Guzy i zmiany nowotworowe,
- Neuropatie i zaburzenia neurologiczne wpływające na ruchomość gałek ocznych.
Monitorowanie postępu chorób oczodołu
Egzoftalmometria jest niezwykle przydatna w długoterminowym monitorowaniu pacjentów z chorobami oczu, szczególnie w przypadkach:
- Orbitopatii tarczycowej – pozwala na śledzenie progresji choroby oraz ocenę skuteczności leczenia farmakologicznego lub chirurgicznego.
- Nowotworów oczodołu – zmiany w osadzeniu gałki ocznej mogą wskazywać na wzrost guza lub odpowiedź na terapię.
- Stanów pourazowych – regularne pomiary pomagają ocenić proces gojenia oraz skuteczność interwencji chirurgicznych.
Przebieg badania egzoftalmometrycznego
Badanie jest nieinwazyjne i bezbolesne. Pacjent proszony jest o skupienie wzroku na stałym punkcie przed sobą. Lekarz przykłada egzoftalmometr do bocznych krawędzi oczodołu i odczytuje wartość na skali urządzenia, odpowiadającą odległości między krawędzią oczodołu a szczytem rogówki. Procedura jest szybka i nie wymaga specjalnego przygotowania ze strony pacjenta.
Rodzaje egzoftalmometrii
Egzoftalmometria jest badaniem pozwalającym na ocenę wysunięcia gałek ocznych. Wyróżnia się dwa główne rodzaje tej diagnostyki: egzoftalmometrię kliniczną oraz egzoftalmometrię radiologiczną. Każda z nich wykorzystuje inne techniki pomiarowe i znajduje zastosowanie w różnych sytuacjach klinicznych.
Egzoftalmometria kliniczna
Egzoftalmometria kliniczna to najczęściej stosowana metoda diagnostyczna, pozwalająca na ocenę położenia osiowego gałek ocznych względem anatomicznych punktów odniesienia, zwykle bocznego brzegu oczodołu. Badanie to wykonuje się w warunkach ambulatoryjnych lub szpitalnych przy użyciu specjalistycznych urządzeń zwanych egzoftalmometrami.
Egzoftalmometr Hertla
Składa się z poziomego skalibrowanego pręta z ruchomymi nośnikami zawierającymi lustra ustawione pod kątem 45°. Na obu końcach urządzenia umieszczona jest skala milimetrowa.
Nośniki urządzenia przykłada się do bocznych krawędzi oczodołu, a pomiar wykonywany jest poprzez odczyt wartości odległości wierzchołka rogówki od oczodołu w odbiciu lustrzanym. Dodatkowo rejestrowana jest baza, czyli odległość między bocznymi krawędziami oczodołów, co pozwala na dokładniejsze monitorowanie zmian.
Egzoftalmometr Lueddego
Prosta, przezroczysta linijka z podziałką milimetrową, której jeden koniec jest nacięty w celu dopasowania do bocznego brzegu oczodołu.
Pomiar wykonywany jest jednostronnie – okulista obserwuje położenie wierzchołka rogówki pacjenta z boku.
Egzoftalmometr Naugle’a
Budowa podobna do egzoftalmometru Hertla, jednak zamiast bocznych krawędzi oczodołu jako punktów odniesienia wykorzystuje górny i dolny brzeg oczodołu.
Szczególnie przydatny u pacjentów z deformacjami bocznych krawędzi oczodołu, np. po urazach lub operacjach.
Egzoftalmometr Mouritsa
Urządzenie podobne do egzoftalmometru Hertla, jednak eliminujące błędy paralaksy poprzez zastosowanie jednego pryzmatu zamiast dwóch luster.
Pomiar polega na wyrównaniu czarnego oznaczenia z czerwoną linią na pryzmacie – odczyt wartości następuje w momencie, gdy czerwona linia pokrywa się z wierzchołkiem rogówki.
Egzoftalmometria radiologiczna
Egzoftalmometria radiologiczna to bardziej zaawansowana metoda diagnostyczna wykorzystująca techniki obrazowania, takie jak tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI). Jest szczególnie użyteczna w przypadkach, gdzie pomiary kliniczne są utrudnione lub wymagane jest precyzyjne określenie położenia gałek ocznych w przestrzeni.
Egzoftalmometria - wyniki
Wynik pomiaru egzoftalmometrycznego jest podawany w milimetrach i określa odległość między krawędzią oczodołu a szczytem rogówki. Prawidłowe wartości mogą się różnić w zależności od płci, rasy oraz cech anatomicznych pacjenta.
Normy w zależności od rasy i płci
Osoby rasy kaukaskiej (białej)
- Średnia wartość: 16,5 mm u mężczyzn, 15,5 mm u kobiet
- Górna granica normy: 21,5 mm u mężczyzn, 20 mm u kobiet
Osoby rasy czarnej
- Średnia wartość: 18,5 mm u mężczyzn, 17,8 mm u kobiet
- Górna granica normy: 24,7 mm u mężczyzn, 23 mm u kobiet
Osoby rasy azjatyckiej
- Średnia wartość: 14,4 mm
- Zakres normy: 8–20 mm
Różnica pomiędzy wynikami pomiaru dla obu oczu większa niż 2 mm może wskazywać na nieprawidłowości wymagające dalszej diagnostyki!
Czynniki wpływające na wyniki egzoftalmometrii
Wyniki uzyskane podczas badania egzoftalmometrycznego mogą się różnić w zależności od wielu czynników.
Wiek pacjenta
- U dzieci i młodzieży wartości egzoftalmometryczne stopniowo rosną wraz z rozwojem struktur anatomicznych oczodołu.
- W dorosłości wartości te są względnie stabilne, jednak mogą ulec zmianie w wyniku procesów patologicznych.
- W podeszłym wieku może dochodzić do niewielkiego cofnięcia gałek ocznych na skutek zmian zanikowych w tkankach miękkich oczodołu.
Płeć i rasa
- Badania wykazały, że istnieją różnice w wartościach wytrzeszczu między kobietami i mężczyznami. Przeciętnie mężczyźni mają nieco większe wartości wysunięcia gałek ocznych niż kobiety.
- Rasa również odgrywa istotną rolę. Na przykład osoby rasy czarnej mają wyższe wartości wysunięcia gałki ocznej w porównaniu do osób rasy białej. Różnice te wynikają z odmiennej budowy oczodołów i tkanek miękkich.
Wady refrakcji
- Pacjenci z wysoką krótkowzrocznością mogą mieć pozorne wysunięcie gałek ocznych. Wynika to ze zmienionego kształtu gałki ocznej – u osób z wysoką myopią oko jest bardziej wydłużone.
- U osób z nadwzrocznością gałka oczna jest krótsza, więc może wydawać się bardziej cofnięta.
Bibliografia:
- https://eyewiki.org/Exophthalmometry
- https://en.wikipedia.org/wiki/Exophthalmometer
- https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/77442,badanie-wytrzeszczu-egzoftalmometria
- Migliori, M. E., & Gladstone, G. J. (1984). Determination of the normal range of exophthalmometric values for black and white adults. American journal of ophthalmology, 98(4), 438–442. https://doi.org/10.1016/0002-9394(84)90127-2
Absolwentka Politechniki Wrocławskiej na kierunku Optometria oraz wielu kursów branżowych. Specjalizuje się w badaniu refrakcji wzroku oraz kontaktologii, czyli dobieraniu soczewek kontaktowych miękkich. Od ponad 10 lat pracuje w branży związanej z korekcją wzroku jako optometrysta pracujący w gabinecie. Pomaga pacjentom przeprowadzając badania wad refrakcji, dobierając okulary oraz soczewki kontaktowe.
