Brak soczewki w oku, czyli czym jest afakia?
Afakia to stan, w którym oko pozbawione jest naturalnej soczewki. Ta przezroczysta struktura, znajdująca się za tęczówką i źrenicą, pełni kluczową rolę w procesie widzenia, skupiając światło na siatkówce, co umożliwia ostre widzenie. Brak soczewki powoduje, że światło nie jest prawidłowo skupiane, co prowadzi do znaczącego pogorszenia jakości widzenia.
Najważniejsze informacje:
- Jakie są przyczyny afakii?
- Jakie objawy wywołuje brak soczewki w oku?
- Jak można korygować afakię?
- Brak soczewki w oku u dzieci
Jakie są przyczyny afakii?
Wrodzony brak soczewki
Wrodzona afakia jest niezwykle rzadką wadą rozwojową, w której noworodek przychodzi na świat bez soczewki oka. Taki stan może być wynikiem mutacji genetycznych, zaburzeń rozwojowych lub innych problemów związanych z okresem prenatalnym. Wrodzona afakia często występuje w połączeniu z innymi rzadkimi anomaliami ocznymi, takimi jak mikrokoria (nieprawidłowo mała źrenica) lub anomalie rogówki. Diagnostyka tego stanu może odbywać się już w trakcie badań prenatalnych, a po urodzeniu niezbędna jest natychmiastowa interwencja okulistyczna.
Usunięcie soczewki z powodu zaćmy
Zaćma, czyli zmętnienie soczewki, jest jedną z najczęstszych przyczyn afakii. Może ona występować zarówno u dorosłych, jak i dzieci. U dorosłych, zaćma najczęściej rozwija się w wyniku starzenia, choć może być także spowodowana czynnikami zewnętrznymi, takimi jak urazy, choroby metaboliczne (np. cukrzyca) lub długotrwałe stosowanie pewnych leków. U dzieci natomiast jest to najczęściej zaćma wrodzona. W przypadku zaawansowanej zaćmy, kiedy soczewka staje się na tyle mętna, że znacznie ogranicza widzenie, konieczne jest jej chirurgiczne usunięcie. Usunięcie soczewki bez zastąpienia jej implantem prowadzi do afakii.
Uraz oka
Afakia może być również wynikiem urazu oka, który prowadzi do uszkodzenia soczewki. Urazy mechaniczne, takie jak penetracja oka ostrym przedmiotem, uderzenia czy wypadki, mogą uszkodzić strukturę soczewki, co w konsekwencji może wymagać jej usunięcia. Takie sytuacje są nagłe i często wymagają natychmiastowej interwencji chirurgicznej, aby zapobiec dalszym komplikacjom.
Jakie objawy wywołuje brak soczewki w oku?
Afakia prowadzi do szeregu objawów związanych z zaburzeniami widzenia, które wynikają z braku naturalnej soczewki skupiającej światło na siatkówce.
Znaczna nadwzroczność
Jednym z głównych objawów afakii jest znaczna nadwzroczność. Soczewka naturalna odpowiada za znaczną część zdolności skupiającej oka, więc jej brak prowadzi do problemów ze skupianiem światła na siatkówce. Pacjenci z afakią mają trudności z widzeniem. Wada wzroku wywołana brakiem naturalnej soczewki sięga bowiem ponad +20,00 D.
Brak akomodacji
Naturalna soczewka oka ma zdolność do zmiany kształtu, co pozwala na akomodację, czyli dostosowywanie mocy układu optycznego oka do różnych odległości. W afakii, brak soczewki całkowicie eliminuje tę zdolność, co oznacza, że pacjenci nie są w stanie naturalnie dostosować ostrości widzenia do odległości na jakiej znajdują się obiekty. Prowadzi to do trudności w widzeniu zarówno na bliską, jak i daleką odległość, w zależności od zastosowanej korekcji.
Irydodoneza
Afakia może powodować irydodonezę, czyli drganie tęczówki podczas ruchów oka. To zjawisko występuje, gdy w oku brakuje soczewki, która normalnie stabilizuje tęczówkę, co prowadzi do jej nadmiernej ruchomości.
Zmiany w percepcji kolorów
Bez soczewki, która naturalnie filtruje pewne długości fal światła, pacjenci z afakią mogą doświadczać zmienionej percepcji kolorów. Często zgłaszają, że kolory wydają się mniej intensywne, a światło ultrafioletowe, które normalnie jest blokowane przez soczewkę, może być postrzegane jako białe lub wpadające w niebieskie tony.
Powiększenie obrazu
Korekcja afakii za pomocą okularów może prowadzić do znacznego powiększenia obrazu, co jest związane z optycznymi właściwościami grubych, plusowych soczewek używanych do korekcji nadwzroczności. Powiększenie to może być niekomfortowe dla pacjentów, zwłaszcza jeśli afakia jest jednostronna, ponieważ różnica w powiększeniu obrazu siatkówkowego [anizeikonia] między zdrowym a dotkniętym okiem może prowadzić do podwójnego widzenia.
Jak można korygować afakię?
Korekcja afakii ma na celu zastąpienie brakującej soczewki oka i przywrócenie pacjentowi jak najlepszego możliwego widzenia. Istnieje kilka metod, które mogą być zastosowane, w zależności od wieku pacjenta, preferencji oraz innych czynników zdrowotnych.
Okulary
Jedną z podstawowych metod korekcji afakii są okulary dwuogniskowe lub jednoogniskowe. Okulary te muszą mieć bardzo mocne soczewki, aby skompensować brak naturalnej soczewki i poprawić ostrość widzenia. Choć są one skuteczne w korekcji widzenia, mogą być niewygodne, zwłaszcza ze względu na ich grubość i ciężar. Dodatkowo, powodują one powiększenie obrazu, co może prowadzić do dyskomfortu wizualnego.
Soczewki kontaktowe
Soczewki kontaktowe stanowią bardziej wygodną alternatywę dla okularów. Dają one naturalniejszy obraz i nie powodują problemów z powiększeniem obrazu. Mogą być stosowane zarówno u dzieci, jak i dorosłych, jednak wymagają regularnej pielęgnacji i wymiany. Są również droższe w dłuższym okresie czasu niż okulary.
Soczewki wewnątrzgałkowe (IOL)
Najbardziej zaawansowaną metodą korekcji afakii jest implantacja soczewek wewnątrzgałkowych (IOL). Ta procedura polega na chirurgicznym wszczepieniu sztucznej soczewki do oka, która zastępuje brakującą naturalną soczewkę. IOL pozwala na korekcję wzroku i przywrócenie normalnego funkcjonowania optycznego oka. Po implantacji soczewki wewnątrzgałkowej stan ten jest określany jako pseudofakia. W pseudofakii, mimo braku naturalnej soczewki, pacjent posiada sztuczną soczewkę, która pełni jej funkcje.
Brak soczewki w oku u dzieci
Brak soczewki w oku dziecka jest szczególnie poważnym problemem, ponieważ jego układ wzrokowy jest w fazie rozwoju. Wczesna interwencja jest kluczowa, aby zapobiec poważnym długoterminowym konsekwencjom, takim jak amblyopia (leniwe oko).
Amblyopia to stan, w którym brak odpowiedniej stymulacji wizualnej prowadzi do upośledzenia rozwoju wzroku w jednym lub obu oczach. Jeśli dziecko nie otrzyma odpowiedniej korekcji we wczesnym okresie życia, może to prowadzić do trwałych problemów z widzeniem. Dlatego też dzieci z afakią wymagają specjalistycznej opieki okulistycznej, często obejmującej noszenie okularów, soczewek kontaktowych lub, w odpowiednich przypadkach, wszczepienie soczewek wewnątrzgałkowych.
Korekcja afakii u dzieci jest bardziej skomplikowana niż u dorosłych ze względu na konieczność dostosowania środków do rosnącego oka. W przypadku soczewek kontaktowych, regularna wymiana i dostosowywanie ich mocy są niezbędne, aby zapewnić prawidłowy rozwój wzroku. Z kolei wszczepienie IOL u dzieci może wymagać późniejszej korekcji chirurgicznej, aby dostosować moc soczewki do zmieniających się potrzeb wzrokowych dziecka.
Bibliografia:
- https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-aphakia
- https://www.webmd.com/eye-health/aphakia-overview
- https://en.wikipedia.org/wiki/Aphakia
- Loba P, Gotz-Więckowska A, Hautz W, Bakunowicz-Łazarczyk A. Guidelines for the management of amblyopia in children. Klinika Oczna / Acta Ophthalmologica Polonica. 2022;124(2):67-70. doi:10.5114/ko.2022.116826.
- Correction of Aphakia. J Korean Ophthalmol Soc. 1973;14(1):67-69. Published online January 1, 1973.
Absolwentka Politechniki Wrocławskiej na kierunku Optometria oraz wielu kursów branżowych. Specjalizuje się w badaniu refrakcji wzroku oraz kontaktologii, czyli dobieraniu soczewek kontaktowych miękkich. Od ponad 10 lat pracuje w branży związanej z korekcją wzroku jako optometrysta pracujący w gabinecie. Pomaga pacjentom przeprowadzając badania wad refrakcji, dobierając okulary oraz soczewki kontaktowe.
