Zeaksantyna – czym jest? Na co pomaga?

Zeaksantyna jest naturalnym karotenoidem, który odgrywa kluczową rolę w ochronie narządu wzroku. Karotenoidy to pigmenty występujące w roślinach, odpowiedzialne za żółto-pomarańczowe zabarwienie wielu warzyw i owoców. Wśród nich znajdują się takie substancje jak luteina czy właśnie zeaksantyna. W organizmie człowieka karotenoidy pełnią funkcję ochronną, zwłaszcza w przypadku oczu. W niniejszym artykule wyjaśnimy, czym dokładnie jest zeaksantyna, jakie ma działanie i w jaki sposób może wspierać zdrowie wzroku.

Najważniejsze informacje:

• Czym jest zeaksantyna?
• Zeaksantyna a luteina – różnice
• Jak działa zeaksantyna na wzrok?
  • Ochrona przed uszkodzeniami wywołanymi promieniowaniem UV i światłem niebieskim
  • Silne właściwości antyoksydacyjne
  • Zmniejszenie ryzyka zwyrodnienia plamki żółtej (AMD)
  • Poprawa ostrości i jakości widzenia
  • Prewencja innych chorób oczu
• Jakie produkty są bogate w zeaksantynę?
• Suplementy diety z zeaksantyną

Czym jest zeaksantyna?

Zeaksantyna, podobnie jak luteina, jest jednym z karotenoidów występujących w siatkówce oka, a dokładniej w plamce żółtej – strukturze odpowiedzialnej za widzenie centralne. W naturze znajduje się w wielu owocach i warzywach, przede wszystkim w tych o jaskrawych barwach.

Zeaksantyna działa jako silny przeciwutleniacz, co oznacza, że chroni komórki przed uszkodzeniami wywoływanymi przez wolne rodniki. Oko, jako organ wystawiony na ciągłe działanie promieni UV, potrzebuje tej ochrony szczególnie, ponieważ nadmierna ekspozycja na światło może prowadzić do degeneracji siatkówki i innych problemów związanych z widzeniem.
 

Zeaksantyna a luteina – różnice

Zeaksantyna i luteina są blisko spokrewnionymi karotenoidami, które często występują razem w tych samych produktach spożywczych i pełnią podobne funkcje w organizmie. Jednak istnieją między nimi pewne różnice:

• Zeaksantyna znajduje się w największych stężeniach w centralnej części plamki żółtej.
• Luteina jest ulokowana bardziej w obwodowych częściach siatkówki oka.

Obie te substancje współpracują ze sobą, tworząc swoisty filtr ochronny, który chroni oko przed szkodliwym działaniem promieniowania UV oraz niebieskiego światła.

Jak działa zeaksantyna na wzrok?

Zeaksantyna odgrywa kluczową rolę w ochronie narządu wzroku, szczególnie w obrębie siatkówki i plamki żółtej, które są niezwykle wrażliwe na różnorodne czynniki. Dzięki obecności zeaksantyny, oko jest lepiej chronione przed stresem oksydacyjnym, szkodliwym działaniem promieni UV oraz niebieskiego światła, co może prowadzić do zmniejszenia ryzyka rozwoju poważnych chorób oczu.
 

Ochrona przed uszkodzeniami wywołanymi promieniowaniem UV i światłem niebieskim

Promieniowanie ultrafioletowe (UV) oraz niebieskie światło emitowane przez ekrany urządzeń elektronicznych to dwa główne czynniki zewnętrzne, które mogą uszkadzać komórki oka, zwłaszcza fotoreceptory w siatkówce. Zeaksantyna pełni rolę swoistego filtra, pochłaniając nadmiar promieniowania i chroniąc oko przed jego szkodliwym działaniem.

Obecnie, ze względu na powszechne korzystanie z komputerów, smartfonów, tabletów i telewizorów, jesteśmy narażeni na nadmierne ilości niebieskiego światła. Niebieskie światło ma krótką długość fali i dużą energię, co może prowadzić do uszkodzeń fotoreceptorów siatkówki i powodować zmęczenie wzroku, problemy z ostrością widzenia oraz przyspieszać procesy degeneracyjne w oku. Dzięki temu, że zeaksantyna pochłania część tego światła, minimalizuje jego szkodliwy wpływ na oczy, co pomaga w długotrwałej ochronie wzroku.
 

Silne właściwości antyoksydacyjne

Zeaksantyna, podobnie jak inne karotenoidy, jest silnym antyoksydantem. Antyoksydanty to substancje, które neutralizują wolne rodniki — niestabilne cząsteczki mogące prowadzić do uszkodzeń komórek. W siatkówce wolne rodniki są produkowane w odpowiedzi na działanie światła i stres oksydacyjny, który zwiększa się z wiekiem lub w wyniku przewlekłej ekspozycji na promieniowanie UV.

Dzięki swoim silnym właściwościom przeciwutleniającym, zeaksantyna skutecznie neutralizuje wolne rodniki, ograniczając ich negatywne działanie. 
 

Zmniejszenie ryzyka zwyrodnienia plamki żółtej (AMD)

Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (AMD) to choroba, która prowadzi do utraty centralnego widzenia i jest jedną z głównych przyczyn ślepoty u osób starszych. AMD jest wynikiem degeneracji komórek siatkówki, szczególnie plamki żółtej, i może rozwijać się w wyniku działania wolnych rodników, promieniowania UV i nadmiernej ekspozycji na światło niebieskie.

Badania wykazały, że osoby z wysokim poziomem zeaksantyny i luteiny w organizmie są mniej narażone na rozwój AMD. Zeaksantyna, gromadząc się w plamce żółtej, chroni ją przed uszkodzeniami oksydacyjnymi i degeneracją, co w dłuższej perspektywie może spowolnić rozwój choroby. Regularne spożycie zeaksantyny i luteiny, czy to z pożywienia, czy suplementów diety, może zatem zmniejszyć ryzyko rozwoju AMD i wspomóc zdrowie oczu na dłuższą metę.
 

Poprawa ostrości i jakości widzenia

Zeaksantyna odgrywa również istotną rolę w poprawie jakości widzenia, wpływając na kontrast oraz ostrość widzenia. Dzięki temu, że zeaksantyna gromadzi się w centralnym obszarze siatkówki, który jest odpowiedzialny za widzenie szczegółów, jej regularne spożycie może pomóc w lepszym postrzeganiu detali oraz poprawie jakości widzenia w warunkach słabego oświetlenia. 

Wzmacniając mechanizmy obronne plamki żółtej, zeaksantyna może również pomóc w szybszym przystosowywaniu się oczu do zmieniających się warunków świetlnych. Dzięki temu nasze oczy są lepiej chronione przed oślepiającym światłem, a zdolność do szybkiej adaptacji poprawia ogólny komfort widzenia.
 

Prewencja innych chorób oczu

Oprócz ochrony przed AMD, zeaksantyna może również odgrywać istotną rolę w prewencji innych chorób oczu, takich jak zaćma. Zaćma to schorzenie, w którym soczewka oka staje się mętna, prowadząc do stopniowego pogorszenia widzenia. Stres oksydacyjny jest jedną z przyczyn powstawania zaćmy, a antyoksydacyjne właściwości zeaksantyny mogą pomóc w ochronie soczewki przed uszkodzeniem, co zmniejsza ryzyko rozwoju tej choroby.

Dzięki zdolnościom antyoksydacyjnym i ochronnym przed promieniowaniem, zeaksantyna wspiera zdrowie całego narządu wzroku, minimalizując ryzyko zarówno chorób degeneracyjnych, jak i związanych z nadmierną ekspozycją na szkodliwe czynniki środowiskowe.
 

Jakie produkty są bogate w zeaksantynę?

Zeaksantyna występuje głównie w produktach pochodzenia roślinnego, zwłaszcza w warzywach i owocach o intensywnych barwach. Najwięcej zeaksantyny znajdziemy w:

• Jarmużu
• Szpinaku
• Kukurydzy
• Papryce (zwłaszcza czerwonej i żółtej)
• Żółtku jaj
• Brokułach
• Jagodach goji
• Dyni

Aby zwiększyć przyswajalność zeaksantyny z pokarmów, warto spożywać ją razem z tłuszczami, ponieważ zeaksantyna jest rozpuszczalna w tłuszczach. Może to być na przykład oliwa z oliwek, olej rzepakowy lub awokado.

Suplementy diety z zeaksantyną

Chociaż zeaksantyna może być dostarczana w diecie, nie zawsze jesteśmy w stanie spożywać wystarczającą ilość pokarmów bogatych w ten składnik. W takich sytuacjach warto rozważyć suplementację. Dostępne są preparaty zawierające zeaksantynę i luteinę, często w połączeniu z innymi składnikami, takimi jak witamina C i E, cynk czy kwasy omega-3, które również mają korzystny wpływ na zdrowie oczu.

Przy wyborze suplementów warto zwrócić uwagę na ich skład oraz na to, czy preparat zawiera wystarczającą dawkę zeaksantyny. Zwykle zalecana dzienna dawka wynosi od 2 do 10 mg.

Bibliografia:

1. https://www.allaboutvision.com/nutrition/lutein.htm
2. https://www.webmd.com/eye-health/lutein-zeaxanthin-vision
3. Murillo AG, Hu S, Fernandez ML. Zeaxanthin: Metabolism, Properties, and Antioxidant Protection of Eyes, Heart, Liver, and Skin. Antioxidants (Basel). 2019;8(9):390. Published 2019 Sep 11. doi:10.3390/antiox8090390
4. Mrowicka M, Mrowicki J, Kucharska E, Majsterek I. Lutein and Zeaxanthin and Their Roles in Age-Related Macular Degeneration-Neurodegenerative Disease. Nutrients. 2022;14(4):827. Published 2022 Feb 16. doi:10.3390/nu14040827