Jak zapobiec krótkowzroczności?
Krótkowzroczność to coraz powszechniejsza wada wzroku, której częstość występowania rośnie w alarmującym tempie na całym świecie. Czy istnieją sposoby, które mogą znacząco zmniejszyć prawdopodobieństwo jej rozwoju i spowolnić jej progresję? W niniejszym artykule omówione zostaną najskuteczniejsze strategie profilaktyczne, które mogą pomóc w ochronie wzroku i minimalizacji ryzyka wystąpienia oraz hamowania postępu myopii.
Najważniejsze informacje:
- Czym jest krótkowzroczność?
- Czy można zapobiec krótkowzroczności?
- Jak zapobiegać rozwojowi krótkowzroczności?
- Optyczne i farmakologiczne metody hamowania progresji krótkowzroczności
Czym jest krótkowzroczność?
Krótkowzroczność (myopia) to jedna z najczęściej diagnozowanych wad refrakcji. Jest to stan, w którym promienie świetlne ogniskują się przed siatkówką, a nie bezpośrednio na niej, co prowadzi do nieostrego widzenia odległych obiektów.
Wyróżnia się dwa główne typy krótkowzroczności:
- Krótkowzroczność osiowa – występuje, gdy gałka oczna jest nadmiernie wydłużona, mimo prawidłowej mocy układu optycznego.
- Krótkowzroczność refrakcyjna – spowodowana jest zbyt dużą mocą układu optycznego oka, wynikającą z cech rogówki lub soczewki, przy jednocześnie prawidłowej długości gałki ocznej.
Myopia jest najczęściej diagnozowaną wadą wzroku na świecie, a jej występowanie osiągnęło skalę globalnej epidemii. W 2000 roku dotyczyła około 1,4 miliarda ludzi, a według prognoz liczba ta wzrosła do 2,5 miliarda w 2020 roku. Badania sugerują, że do 2050 roku krótkowzroczność może dotyczyć nawet 4,8 miliarda osób, co stanowiłoby niemal połowę światowej populacji. Wzrost ten przypisuje się nie tylko czynnikom genetycznym, ale również zmianom środowiskowym, takim jak wzrost intensywnej pracy wzrokowej z bliskiej odległości oraz ograniczony czas spędzany na świeżym powietrzu.
Czy można zapobiec krótkowzroczności?
Krótkowzroczność jest wadą refrakcji, której występowanie zależy od wielu czynników, zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Mimo licznych badań nad metodami jej kontroli, całkowite zapobieżenie jej rozwojowi pozostaje niemożliwe.
Jednym z kluczowych czynników predysponujących do myopii jest genetyka. Badania wykazały, że dzieci rodziców krótkowzrocznych mają znacznie większe ryzyko wystąpienia tej wady. Jeśli jedno z rodziców jest krótkowzroczne, prawdopodobieństwo wystąpienia myopii u dziecka wynosi około 30–40%, natomiast jeśli oboje rodzice mają tę wadę, ryzyko wzrasta nawet do 50–60%. Zidentyfikowano już ponad 200 genów związanych z rozwojem krótkowzroczności, które wpływają na strukturę i funkcjonowanie oka, w tym długość osiową gałki ocznej oraz właściwości rogówki i soczewki.
Oprócz predyspozycji genetycznych istotną rolę odgrywają czynniki środowiskowe, takie jak intensywna praca wzrokowa z bliskiej odległości, długotrwałe korzystanie z ekranów oraz ograniczona ekspozycja na naturalne światło. Można podejmować działania zmniejszające ryzyko jej progresji, jednak nie eliminują one całkowicie możliwości jej wystąpienia.
W związku z tym, choć możliwe jest spowolnienie postępu krótkowzroczności oraz zmniejszenie jej negatywnych skutków, całkowite zapobieżenie jej rozwojowi – szczególnie u osób z predyspozycjami genetycznymi – pozostaje poza zasięgiem współczesnej medycyny.
Jak zapobiegać rozwojowi krótkowzroczności?
Zwiększenie czasu spędzanego na świeżym powietrzu
Badania dowodzą, że codzienna ekspozycja na naturalne światło dzienne działa ochronnie na układ wzrokowy i może zmniejszyć ryzyko rozwoju myopii. Zaleca się:
- minimum 2 godziny dziennie aktywności na zewnątrz,
- ekspozycję na światło słoneczne, przy zachowaniu odpowiedniej ochrony oczu,
- ograniczenie czasu spędzanego w pomieszczeniach.
Odpowiednia higiena pracy wzrokowej
Aby zmniejszyć ryzyko nadwyrężenia oczu, warto stosować zasady higieny pracy wzrokowej:
- zasada 20-20-20 – co 20 minut przerwa na 20 sekund i spojrzenie na odległość co najmniej 20 stóp (ok. 6 metrów),
- odpowiednie oświetlenie – praca w dobrze oświetlonym pomieszczeniu z równomiernym rozkładem światła,
- prawidłowa odległość od ekranu – monitor powinien znajdować się na wysokości oczu, w odległości co najmniej 50-70 cm.
Ograniczenie czasu przed ekranami urządzeń
Długotrwałe korzystanie z ekranów elektronicznych zwiększa ryzyko wystąpienia krótkowzroczności. Aby temu zapobiec:
- ogranicz korzystanie z ekranów do maksymalnie 2 godzin dziennie (dla dzieci),
- regularnie rób przerwy w pracy przy komputerze,
- stosuj filtry światła niebieskiego.
Regularne badania okulistyczne
Wczesne wykrycie krótkowzroczności pozwala na skuteczniejsze zahamowanie jej progresji. Zaleca się:
- badania wzroku u dzieci przynajmniej raz na rok. Przy wadzie większej niż norma fizjologiczna dla wieku - częstsze, co 6 miesięcy.
- Monitorowanie wartości wady wzroku.
- Konsultacje z okulistą przy pierwszych objawach problemów ze wzrokiem.
Optyczne i farmakologiczne metody hamowania progresji krótkowzroczności
Ortokorekcja
Ortokorekcja to nowoczesna, niechirurgiczna metoda tymczasowej korekcji krótkowzroczności, wykorzystywana również do hamowania jej progresji u dzieci i młodzieży. Jej historia sięga lat 60. XX wieku, jednak dopiero rozwój technologii pozwolił na jej skuteczne zastosowanie. Obecnie stosowane soczewki ortokorekcyjne (ortho-k) wykonane są z wysokoprzepuszczalnych dla tlenu materiałów RGP i posiadają specjalną, wielokrzywiznową konstrukcję, umożliwiającą okresową zmianę kształtu rogówki.
Mechanizm działania ortokorekcji polega na kontrolowanej redystrybucji komórek nabłonka rogówki, co prowadzi do jej spłaszczenia i zmniejszenia siły łamiącej, redukując tym samym wadę refrakcji. Ponadto, ortokorekcja wpływa na rozogniskowanie peryferyjne siatkówki – eliminując nadwzroczne rozogniskowanie i indukując krótkowzroczne, które spowalnia wzrost gałki ocznej, a tym samym progresję krótkowzroczności.
Soczewki kontaktowe
Soczewki kontaktowe również stanowią skuteczną metodę kontroli krótkowzroczności. Początkowo uważano, że sztywne soczewki gazoprzepuszczalne (RGP) noszone w ciągu dnia mogą hamować rozwój wady, jednak większy potencjał w tym zakresie wykazują miękkie soczewki multifokalne.
Miękkie soczewki multifokalne działają poprzez indukcję krótkowzrocznego rozogniskowania na siatkówce, co zmniejsza bodziec do wzrostu gałki ocznej. Najnowszym rozwiązaniem w tej dziedzinie są jednodniowe soczewki MiSight® 1 day, zatwierdzone przez FDA, które dzięki specjalnej konstrukcji skutecznie spowalniają progresję krótkowzroczności u dzieci.
Soczewki okularowe do kontroli krótkowzroczności
Klasyczne okulary jednoogniskowe mogą niekorzystnie wpływać na progresję krótkowzroczności, powodując nadwzroczne rozogniskowanie w peryferyjnych obszarach siatkówki. Alternatywą są okulary dwuogniskowe i progresywne, jednak ich skuteczność w spowalnianiu postępu myopii jest ograniczona.
Nowoczesnym rozwiązaniem są soczewki MiYOSMART, wykorzystujące technologię Defocus Incorporated Multiple Segments (DIMS). Posiadają one mikrosegmenty rozogniskowania krótkowzrocznego, które równomiernie rozmieszczone na powierzchni soczewki wpływają na kontrolę wzrostu gałki ocznej i hamowanie progresji krótkowzroczności.
Atropina
Atropina to alkaloid tropanowy o działaniu antycholinergicznym, który znalazł zastosowanie w hamowaniu progresji krótkowzroczności. Jest stosowana w postaci kropli do oczu, zwykle aplikowanych raz dziennie przed snem.
Badania kliniczne wykazały, że atropina skutecznie spowalnia progresję krótkowzroczności, szczególnie w niskich stężeniach (0,01–0,05%), które minimalizują skutki uboczne, takie jak rozszerzenie źrenic, światłowstręt czy pogorszenie akomodacji. W długoterminowych badaniach, terapia niskimi dawkami atropiny okazała się skuteczna i dobrze tolerowana, co czyni ją jedną z najskuteczniejszych metod kontroli krótkowzroczności.
Bibliografia:
- Holden B.A., Fricke T.R., Wilson D.A., et al. Global Prevalence of Myopia and High Myopia and Temporal Trends from 2000 through 2050. Ophthalmology. 2016 May;123(5):1036-42.
- Grosvenor T. Optometria. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner. Wrocław 2011
- Jarzębińska-Vacerova M., Tuleja D. Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku
- Lipson M.J., Koffler B. Orthokeratology for Managing Myopia Progression in Children. Advances in Ophthalmology and Optometry. 4, 2019.
- Ruiz-Pomeda A., Villa-Collar C. Slowing the Progression of Myopia in Children with the MiSight Contact Lens: A Narrative Review of the Evidence. Ophthalmol Ther 9, 783–795, 2020.
- https://www.torontovisiontherapyandoptometry.ca/wp-content/uploads/2020/11/MiyoSmart-ECP-Brochure.pdf
- Kaiti R., Shyangbo R., Sharma I. P. Role of Atropine in the control of Myopia Progression- A Review. Beyoglu eye journal, 7(3), 157–166, 2022.
Absolwentka Politechniki Wrocławskiej na kierunku Optometria oraz wielu kursów branżowych. Specjalizuje się w badaniu refrakcji wzroku oraz kontaktologii, czyli dobieraniu soczewek kontaktowych miękkich. Od ponad 10 lat pracuje w branży związanej z korekcją wzroku jako optometrysta pracujący w gabinecie. Pomaga pacjentom przeprowadzając badania wad refrakcji, dobierając okulary oraz soczewki kontaktowe.
