Dlaczego nie wolno używać przeterminowanych soczewek kontaktowych?
Choć noszenie soczewek wydaje się proste i bezpieczne, wymaga bezwzględnego przestrzegania zasad higieny. Należ też dbać o odpowiednią pielęgnację oraz stosowanie produktów wyłącznie w terminie ich przydatności do użycia. Niestety, w praktyce wielu użytkowników bagatelizuje kwestię daty ważności. Panuje mylne przekonanie, że przeterminowana soczewka niczym się nie różni lub jednorazowe użycie nie zaszkodzi. Tymczasem konsekwencje mogą być poważne, a niekiedy nawet nieodwracalne – od podrażnień i dyskomfortu, po ciężkie infekcje rogówki. W niniejszym artykule wyjaśnimy, dlaczego data ważności soczewek kontaktowych ma kluczowe znaczenie oraz jakie zagrożenia niesie za sobą korzystanie z przeterminowanych produktów.
Najważniejsze informacje:
- Czym są soczewki kontaktowe i jak działają?
- Dlaczego termin ważności soczewek kontaktowych ma znaczenie?
- Ryzyko infekcji oczu – najpoważniejsze zagrożenie
- Degradacja materiału soczewki po terminie ważności
- Przeterminowane płyny do soczewek – niewidoczne zagrożenie
- Czy można użyć soczewek po terminie tylko raz?
- Zalecenia specjalistów – bezpieczeństwo przede wszystkim
- Jak prawidłowo przechowywać i użytkować soczewki kontaktowe?
Czym są soczewki kontaktowe i jak działają?
Soczewki kontaktowe to cienkie, zakrzywione dyski wykonane z przezroczystych materiałów hydrożelowych lub silikonowo-hydrożelowych, które zakładane są bezpośrednio na powierzchnię rogówki oka. Ich zadaniem jest korekcja wad refrakcji, nierówności rogówki powstałych w wyniku schorzeń okulistycznych (np. stożek rogówki), a także wspomaganie procesu gojenia – jak w przypadku soczewek opatrunkowych.
Soczewki kontaktowe pozostają w bezpośrednim kontakcie z okiem, co oznacza, że muszą spełniać rygorystyczne normy sterylności i bezpieczeństwa. Każdy produkt tego typu ma jasno określoną datę ważności – zarówno same soczewki, jak i płyny do ich pielęgnacji. Po jej upływie ich stosowanie może nieść poważne konsekwencje zdrowotne.
Dlaczego termin ważności soczewek kontaktowych ma znaczenie?
Soczewki kontaktowe, jak każdy wyrób medyczny, mają określoną trwałość i datę ważności. Data ta ustalana jest na podstawie badań stabilności materiału, z którego soczewki są wykonane, oraz sterylności opakowania. Po upływie terminu ważności producent nie może już zagwarantować:
- odpowiednich właściwości optycznych i fizycznych (takich jak przepuszczalność tlenu czy elastyczność),
- integralności materiału (soczewka może stwardnieć, skruszeć lub zmienić kształt),
- bezpieczeństwa mikrobiologicznego (optymalna sterylność już nie obowiązuje).
W praktyce oznacza to, że przeterminowana soczewka może już nie działać poprawnie, a co ważniejsze – może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych.
Ryzyko infekcji oczu – najpoważniejsze zagrożenie
Jednym z głównych powodów, dla których nie należy używać przeterminowanych soczewek kontaktowych, jest znacznie podwyższone ryzyko infekcji oczu. Nawet w przypadku soczewek nieotwartych, szczelność opakowania z czasem może ulec mikrouszkodzeniom, co stwarza ryzyko kolonizacji przez drobnoustroje.
Najczęstsze infekcje związane z noszeniem przeterminowanych soczewek to:
- bakteryjne zapalenie rogówki – wywoływane m.in. przez Pseudomonas aeruginosa,
- grzybicze zapalenie rogówki – rzadziej spotykane, ale trudne w leczeniu,
- pełzakowe zapalenie rogówki – wywołane przez Acanthamoeba, często prowadzące do trwałego uszkodzenia wzroku.
Objawy infekcji mogą obejmować:
- silny ból oka,
- zaczerwienienie,
- światłowstręt,
- nadmierne łzawienie,
- zaburzenia widzenia,
- obecność wydzieliny ropnej.
Nieleczona infekcja rogówki może doprowadzić do trwałego pogorszenia ostrości wzroku, a nawet do jego utraty.
Degradacja materiału soczewki po terminie ważności
Nowoczesne soczewki kontaktowe wykonane są z zaawansowanych materiałów polimerowych, które wykazują wysoką elastyczność, przepuszczalność tlenu oraz zdolność do wiązania wody. Jednak z czasem, pod wpływem procesów chemicznych i środowiskowych, materiały te zaczynają ulegać degradacji.
Po dacie ważności może dojść do:
- utraty elastyczności, co skutkuje trudnościami w dopasowaniu do oka i dyskomfortem,
- zmniejszenia przepuszczalności tlenu, co prowadzi do niedotlenienia rogówki,
- zwiększonej podatności na zanieczyszczenia i osady białkowe.
Noszenie takiej soczewki wiąże się z większym tarciem na powierzchni oka, co może powodować mikrourazy rogówki, a w konsekwencji stanowić wrota dla zakażeń.
Przeterminowane płyny do soczewek – niewidoczne zagrożenie
Oprócz samego materiału soczewki, istotne znaczenie ma także jakość płynu do jej pielęgnacji. Płyny do dezynfekcji soczewek również mają określony termin ważności, po którym ich skuteczność antybakteryjna spada. Stosowanie przeterminowanego płynu może skutkować niedostateczną dezynfekcją soczewek, co bezpośrednio zwiększa ryzyko infekcji.
Warto podkreślić, że po otwarciu płyn należy zużyć w ciągu 3-6 miesięcy (zależnie od zaleceń producenta), nawet jeśli nie przekroczono daty ważności na opakowaniu. Bakterie mogą namnażać się wewnątrz butelki, zwłaszcza jeśli przechowywana jest w niewłaściwych warunkach.
Czy można użyć soczewek po terminie tylko raz?
Powszechne jest przekonanie, że użycie przeterminowanych soczewek tylko jeden raz lub na specjalną okazję nie zaszkodzi. Niestety jest to błędne i potencjalnie niebezpieczne podejście. Nawet jednorazowe użycie przeterminowanego produktu niesie ryzyko infekcji lub uszkodzenia oka, zwłaszcza że użytkownik może nie zauważyć mikrouszkodzeń soczewki, które pojawiły się w wyniku starzenia się materiału.
Soczewka, która wygląda na nienaruszoną, może mieć mikroskopijne pęknięcia lub utracić swoje właściwości fizykochemiczne – a te zmiany nie są widoczne gołym okiem.
Zalecenia specjalistów – bezpieczeństwo przede wszystkim
Polskie Towarzystwo Okulistyczne (PTO) oraz międzynarodowe organizacje takie jak American Academy of Ophthalmology (AAO) czy British Contact Lens Association (BCLA) jednoznacznie odradzają używania soczewek kontaktowych po terminie ważności. Rekomendacje są jasne:
- nigdy nie używać przeterminowanych soczewek, nawet jeśli opakowanie jest nieotwarte,
- przechowywać soczewki i płyny w odpowiednich warunkach (z dala od światła i ciepła),
- regularnie kontrolować daty ważności oraz zużywać produkty przed ich końcem,
- stosować się do zaleceń specjalisty i nie przedłużać czasu noszenia soczewek poza rekomendowany okres.
Jak prawidłowo przechowywać i użytkować soczewki kontaktowe?
Aby uniknąć sytuacji, w której sięgniemy po przeterminowany produkt, warto stosować kilka prostych zasad:
- Zawsze sprawdzaj datę ważności przed użyciem – zarówno soczewek, jak i płynu.
- Zanotuj datę otwarcia opakowania – to szczególnie ważne w przypadku soczewek miesięcznych lub płynów.
- Przechowuj produkty w chłodnym i suchym miejscu – unikaj ekspozycji na promienie słoneczne.
- Nie używaj soczewek po zakończeniu zalecanego okresu noszenia – np. jednodniowych przez kilka dni czy miesięcznych przez dwa miesiące.
- Unikaj kontaktu soczewek z wodą z kranu – nawet krótki kontakt może skutkować zakażeniem Acanthamoeba.
Używanie przeterminowanych soczewek kontaktowych to ryzyko, którego można łatwo uniknąć. Choć może się wydawać, że to drobne oszczędności lub wygoda, w rzeczywistości może to prowadzić do poważnych powikłań okulistycznych – od infekcji rogówki, przez trwałe uszkodzenia wzroku, aż po konieczność leczenia szpitalnego.
Dbając o regularną wymianę soczewek, przestrzeganie terminów ważności oraz zasad higieny, znacząco zmniejszamy ryzyko powikłań i zapewniamy sobie komfort oraz bezpieczeństwo użytkowania. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości – najlepiej skonsultować się z optometrystą lub okulistą.
Bibliografia:
- https://ptoo.pl/prawda-o-soczewkach-kontaktowych-obalanie-mitow/
- https://2020tulsa.com/expired-contact-lens/
- https://www.eyesightassociates.com/blog/lens-care-do-contact-lenses-expire/?post_type=blog_post
- Stapleton F, Keay L, Edwards K, et al. The incidence of contact lens-related microbial keratitis in Australia. Ophthalmology. 2008;115(10):1655-1662. doi:10.1016/j.ophtha.2008.04.002
- Willcox MD. Pseudomonas aeruginosa infection and inflammation during contact lens wear: a review. Optom Vis Sci. 2007;84(4):273-278. doi:10.1097/OPX.0b013e3180439c3e
Absolwentka Politechniki Wrocławskiej na kierunku Optometria oraz wielu kursów branżowych. Specjalizuje się w badaniu refrakcji wzroku oraz kontaktologii, czyli dobieraniu soczewek kontaktowych miękkich. Od ponad 10 lat pracuje w branży związanej z korekcją wzroku jako optometrysta pracujący w gabinecie. Pomaga pacjentom przeprowadzając badania wad refrakcji, dobierając okulary oraz soczewki kontaktowe.
