Ślepota korowa – mózgowe zaburzenia widzenia

Wzrok to najważniejszy zmysł w życiu człowieka, który odbiera ponad 80% informacji płynących z otaczającego go świata. Widzenie definiowane jest jako proces tworzenia w ośrodkowym układzie nerwowym obrazów otoczenia, które zawierają wszelkie informacje na temat kształtu, położenia, barwy oraz ruchu obiektów. Sama gałka oczna to zatem nie wszystko. Układ wzrokowy człowieka to niezwykle dopracowana oraz skomplikowana jednostka, składająca się z gałki ocznej spoczywającej w oczodole, drogi wzrokowej oraz korowych ośrodków wzrokowych mózgu. By widzenie było prawidłowe, konieczna jest niezaburzona współpraca wszystkich tych elementów. Gdy uszkodzeniu ulega kora wzrokowa, rozwija się tajemnicza choroba – ślepota korowa. Dowiedz się więcej na temat tego schorzenia!

Najważniejsze informacje:

• Jak przebiega proces widzenia?
• Czym jest ślepota korowa?
• Rodzaje ślepoty korowej
• Ślepota korowa – przyczyny
• Jak radzić sobie z ślepotą korową?
  • Terapia adaptacyjna i szkolenie funkcjonalne
  • Terapia wzrokowa
  • Terapia zajęciowa
  • Wsparcie psychologiczne

Jak przebiega proces widzenia?

Widzenie to niezwykle skomplikowany proces, w którym poza gałką oczną udział biorą również inne struktury, takie jak droga wzrokowa oraz korowe ośrodki wzrokowe mózgu. By odpowiednio zrozumieć problem ślepoty korowej, należy dowiedzieć się jak przebiega proces widzenia.

Proces widzenia człowieka rozpoczyna się od wpadających do oka promieni światła. Wiązka załamuje się na rogówce oraz soczewce oka, po czym zostaje zogniskowana na siatkówce. Ta stanowi niejako matrycę, wyposażoną w specjalne komórki światłoczułe – fotoreceptory, które odbierają impuls świetlny i zamieniają go w impuls nerwowy. Następnie za pośrednictwem nerwu wzrokowego i dalszej drogi wzrokowej, impulsy te przekazywane są do mózgu, a właściwie kory wzrokowej. Tam są one analizowane oraz przetwarzane. Dochodzi do wielu skomplikowanych mechanizmów, takich jak fuzja, czyli łączenie obrazów pozyskanych z obu gałek ocznych w jeden, stereopsja, percepcja itd. Finalny obraz powstaje zatem w mózgu, podczas gdy oczy stanowią jedynie narzędzie do jego pozyskania. 

Wiele chorób okulistycznych objawiających się problemami z widzeniem odnosi się do patologii w obrębie gałek ocznych. W przypadku ślepoty korowej upośledzone jest działanie kory mózgu, a konkretnie płatu potylicznego, w którym zlokalizowane są ośrodki wzrokowe. Z tego względu schorzenia tego nie da się wykryć podczas zwykłego badania okulistycznego. 

Czym jest ślepota korowa?

Ślepota korowa, znana również jako agnozja wzrokowa, jest neurologicznym zaburzeniem charakteryzującym się niezdolnością rozpoznawania lub identyfikowania obiektów, osób, miejsc czy zjawisk wizualnych, mimo zachowanej zdolności widzenia (tj. oczy i narządy wzroku funkcjonują prawidłowo).

W przypadku ślepoty korowej, obszary korowe mózgu odpowiedzialne za analizę i interpretację informacji wzrokowych są uszkodzone lub nieprawidłowo funkcjonują. Osoby dotknięte tą dysfunkcją mogą dostrzegać kształty, kolory i ruch, ale nie są w stanie zrozumieć, co widzą. Innymi słowy, widzą obrazy, ale nie potrafią przypisać im odpowiednich znaczeń.

Określenie „ślepota korowa” jest coraz chętniej zamieniane na „mózgowe zaburzenia widzenia” (Cerebral Visual Impairment – CIV). Termin ten jest preferowany, ponieważ centralny układ nerwowy pozostaje plastyczny, a obecność pozagałkowych dróg wzrokowych wyklucza całkowitą utratę wzroku.
 

Rodzaje ślepoty korowej

W zależności od stopnia uszkodzenia oraz jego lokalizacji w korze wzrokowej, wyróżnić można kilka rodzajów agnozji wzrokowej (ślepoty korowej). Do najczęściej diagnozowanych zalicza się:

• Agnozja przestrzenna – objawia się problemami z widzeniem stereoskopowym. Pacjent ma problemy z oceną głębokości, wysokości oraz określeniem przestrzenności obrazu. Trudności mogą pojawić się m.in. podczas wchodzenia lub schodzenia ze schodów lub decydowania jak położone są dane obiekty względem siebie.
   
• Prozopagnozja – brak zdolności rozpoznawania twarzy. Pacjent mimo iż jest w stanie rozpoznać poszczególne struktury twarzy, takie jak rozmieszczenie ich elementów, np. nosa czy oczu, nie potrafi ich zidentyfikować i przypisać do konkretnej osoby. Jest tak, ponieważ za widzenie i rozpoznawanie oraz kojarzenie odpowiadają zupełnie inne ośrodki w korze mózgowej. 
   
• Zespół pomijania stronnego – objawia się całkowitym ignorowaniem informacji prezentowanych w pewnych obszarach pola widzenia. Świadczy o tym preferencja pola widzenia, w której to pacjent może obracać głowę w celu ujrzenia przedmiotu znajdującego się w konkretnym miejscu.
   
• Agnozja barw – brak umiejętności rozpoznawania lub identyfikowania i nazywania kolorów. Często pacjent jest w stanie stwierdzić, że widziane obiekty różnią się barwą, jednak nie potrafi stwierdzić jakie to są kolory. 
   

Ślepota korowa – przyczyny

Ślepota korowa może mieć różnorodne przyczyny, a jej wystąpienie związane jest z uszkodzeniem lub zaburzeniem funkcjonowania obszarów korowych mózgu odpowiedzialnych za analizę i interpretację informacji wzrokowych.

Zobacz także >> przyczyny i objawy zwichnięcia soczewki

Najczęstszą przyczyną ślepoty korowej jest niedotlenienie w wyniku zatoru jednej lub obu tętnic mózgowych tylnych oraz choroba zakrzepowo-zatorowa tętnicy podstawnej mózgu. Uszkodzenie naczyń krwionośnych mózgu może zakłócić dopływ krwi do obszarów odpowiedzialnych za widzenie, co powoduje utratę funkcji wzrokowych. Do postępujących uszkodzeń mózgu, w tym obszarów obejmujących korę wzrokową prowadzić mogą choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera czy Parkinsona. Do przyczyn występowania ślepoty korowej zaliczyć można również urazy głowy, zaburzenia naczyniowe takie jak miażdżyca, patologie okresu ciąży czy zatrucie tlenkiem węgla. 

Ślepota korowa może być wrodzona lub nabyta, a także w niektórych przypadkach ma charakter przemijający.

Jak radzić sobie z ślepotą korową?

Leczenie ślepoty korowej może być złożone i wymaga interdyscyplinarnego podejścia. Należy pamiętać, że ślepota korowa jest wynikiem uszkodzenia obszarów korowych mózgu odpowiedzialnych za widzenie, więc samo działanie okulistyczne nie jest wystarczające do jej wyleczenia. Niemniej jednak, istnieją pewne terapie rehabilitacyjne i podejścia, które mogą pomóc osobom z tym zaburzeniem radzić sobie w życiu codziennym. 
 

Terapia adaptacyjna i szkolenie funkcjonalne

Osoby z agnozją wzrokową mogą uczyć się rozpoznawania obiektów na podstawie innych zmysłów, takich jak dotyk czy słuch. Szkolenie funkcjonalne może pomóc w wykorzystywaniu innych zmysłów do identyfikacji przedmiotów, ludzi i środowiska.
 

Terapia wzrokowa

Skupia się na treningu pozostałych obszarów wzrokowych mózgu w celu poprawy funkcji wzrokowych. Może obejmować ćwiczenia stymulujące obszary widzenia, które nie są uszkodzone, aby zwiększyć efektywność widzenia.
 

Terapia zajęciowa

Osoby z agnozją mogą korzystać z terapii zajęciowej, aby nauczyć się różnych strategii radzenia sobie z wyzwaniami w codziennym życiu, takich jak rozpoznawanie przedmiotów czy poruszanie się w środowisku.
 

Wsparcie psychologiczne

Często ślepota korowa może wpłynąć na samopoczucie emocjonalne, dlatego ważne jest zapewnienie wsparcia psychologicznego, które pomoże osobie poradzić sobie z nową sytuacją.
 

Ważne jest, aby terapia była dostosowana do indywidualnych potrzeb i możliwości danej osoby. Ślepota korowa nie jest w pełni wyleczalna, ale odpowiednie terapie i ćwiczenia mogą poprawić jakość życia i umożliwić osobie bardziej samodzielną egzystencję. Osoby z tym zaburzeniem powinny pracować z zespołem specjalistów, takich jak neurolog, okulista, ortoptysta, terapeuta zajęciowy czy psycholog, aby opracować indywidualny plan terapeutyczny.

Bibliografia:

1. https://eyewiki.aao.org/Cerebral_Visual_Impairment
2. https://podyplomie.pl/okulistyka/29366,nagle-zaniewidzenie-do-okulisty-neurologa-czy-internisty?page=4
3. Aldrich, M. S., Alessi, A. G., Beck, R. W., & Gilman, S. (1987). Cortical blindness: Etiology, diagnosis, and prognosis. Annals of Neurology, 21(2), 149–158. doi:10.1002/ana.410210207 
4. Sarkar, S., & Tripathy, K. (2023). Cortical Blindness. In Stats Pearls. StatPearls Publishing.