Oczopląs – czym jest i jak się go leczy?

Oczopląs, czyli mimowolny, ale jednocześnie rytmiczny ruch gałek ocznych, to nie choroba, a objaw występującego w organizmie zaburzenia. Dowiedz się co może być jego przyczyną oraz w jaki sposób można go leczyć!

Czym jest oczopląs?

Za oczopląs uważa się mimowolny, ale jednocześnie rytmiczny ruch gałek ocznych, który może mieć podłoże o charakterze wrodzonym lub nabytym. Drgania oczu mogą zmieniać się w zależności od kierunku spojrzenia i mogą być również stałe. Warto wspomnieć, że związany jest z uszkodzeniem sensorycznym, tzn. słabym obustronnym widzeniem bądź uszkodzeniem motorycznym – przykładem może być zez. 

Prawidłowe ruchy gałek ocznych warunkują wyraźne, ostre i stabilne widzenie. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy obrazy obserwowanych przedmiotów padają na siatkówkę. Za prawidłową pracę oczu odpowiadają ruchy przemieszczające oraz utrzymujące spojrzenie. Gdy struktury biorące udział w kontroli ruchów są uszkodzone, dochodzi do zaburzeń. Skutkiem tego może być oczopląs. Nie musi, lecz może być on oznaką poważnej choroby, dlatego ważna jest konsultacja z lekarzem okulistą.

Rodzaje oczopląsu

Za oczopląs uważa się każdy ruch drgający oczu w odpowiedniej płaszczyźnie. Istnieje wiele kryteriów jego podziału. Wyróżnić można oczopląs skośny, obrotowy, poziomy oraz pionowy.

Rytmiczne drgania gałek ocznych, czyli oczopląs, mogą mieć podłoże nabyte lub wrodzone.

Oczopląs nabyty jest skutkiem stosowania niektórych leków, a także uszkodzeń błędnika czy chorób móżdżku. Może on występować również w stwardnieniu rozsianym, po udarze, w wyniku zapalenia ucha wewnętrznego czy jako nieprawidłowość układu nerwowego. Oczopląs nabyty rozpoczyna się w późniejszych etapach życia, jego wyeliminowanie jest związane bezpośrednio z leczeniem choroby, która go wywołała.

Oczopląs wrodzony, nazywany również oczopląsem o wczesnym początku, najczęściej wywołany jest zaburzeniem neurologicznym, rozwijającym się we wczesnym dzieciństwie lub występującym od urodzenia. Najczęściej objawia się ruchami poziomymi i obejmuje oboje oczu równomiernie. Oczopląs wrodzony nie powoduje zazwyczaj silnych dolegliwości oraz można wyciszyć go poprzez odpowiednie ustawienie głowy i oczu w tzw. strefie ciszy. Jest to pozycja, w której ruch jest ograniczony do minimum, a ostrość wzroku najlepsza. 

W zależności od objawów, oczopląs dzieli się na:

• skaczący, w którym ruch gałek ocznych w jedną stronę jest szybszy niż w drugą,
• wahadłowy, w którym gałki oczne odchylają się rytmicznie w tym samym kierunku,
• samoistny, którego źródłem są problemy z błędnikiem lub narządem wzroku,
• wrodzony, który jest uwarunkowany genetycznie,
• wywołany, który może być wywołany czynnikami kinetycznymi lub cieplnymi.

Aby ustalić z jakim rodzajem oczopląsu mamy do czynienia - potrzebne będzie badanie VEP.

Przyczyny oczopląsu 

Oczopląs klasyfikować można również ze względu na jego przyczynę. Wyróżnia się dwa główne rodzaje: oczopląs fizjologiczny oraz patologiczny. 

Oczopląs fizjologiczny

Oczopląs fizjologiczny choć jest objawem naturalnym, nie występuje samoistnie, a musi być wyindukowany. W tej grupie wyróżnić można oczopląs nastawniczy, który pojawia się aż u 60% ludzi. Czym się charakteryzuje? Otóż pojawia się w momencie patrzenia bocznego na przedmiot znajdujący się na granicy pola obserwacji. Kolejny typ oczopląsu fizjologicznego, to oczopląs optokinetyczny. Cóż kryje się pod tym tajemniczym określeniem?  Zazwyczaj ujawnia się on podczas obserwacji poruszających się przedmiotów np. w momencie spoglądania przez okno podczas podróżowania samochodem czy pociągiem. Natomiast oczopląs przedsionkowy może być wywołany wlewaniem zimnej bądź też gorącej wody do ucha zewnętrznego.

Oczopląs patologiczny

Ten rodzaj oczopląsu może być efektem dziedziczenia, najczęściej połączony jest z obuoczną słabą ostrością wzroku, a także wspomnianym wyżej niezoperowanym we wczesnym dzieciństwie zezem. Obserwuje się go również u osób z wrodzonymi wadami gałki ocznej, np. zaćma wrodzona czy zaburzenia rozwoju siatkówki. Po za tym występuje on również jako efekt uszkodzenia jakiejkolwiek struktury na drodze wzrokowej, w chorobach błędnika czy zaburzeniach układu przedsionkowego, odpowiedzialnego za utrzymanie równowagi ciała. Oczopląs narzuca wyrównawczą pozycję głowy – w pozycji, w której jest on najmniejszy. Do dziś nie jest znana przyczyna oczopląsu wrodzonego, jednak zdarzają się przypadki samoistnej poprawy.

Leczenie oczopląsu

Leczenie oczopląsu przebiega objawowo. Z racji tego, że drgania oczu nie są chorobą samą w sobie, należy zacząć od leczenia choroby właściwej, która powoduje oczopląs. W ten sposób możemy wyeliminować nadmierne ruchy oczu. Ważne jest również by zapobiegać ustawianiu głowy w pozycji wyrównawczej, ponieważ jej nienaturalne położenie prowadzić może do bólów mięśniowych i zwyrodnienia kręgosłupa. 

W celu zniwelowania niewygodnej pozycji głowy stosuje się korekcję pryzmatyczną, która „przesuwa” strefę ciszy oczopląsu w kierunku patrzenia na wprost. Duże znaczenie ma również terapia widzenia i regularne ćwiczenia oczu, dzięki którym wzmacniana jest umiejętność łączenia ze sobą obrazów pochodzących z obu gałek ocznych, czyli fuzja. Celem ćwiczeń nie jest wyeliminowanie oczopląsu, a nauka funkcjonowania z nim na możliwie najbardziej komfortowym poziomie. 

Mimowolne drgania gałek ocznych mogą zostać zmniejszone za pomocą toksyny botulinowej, znanej pospolicie jako botox. Ma ona za zadanie osłabić mięśnie, które wywołują oczopląs. Niestety metoda ta wywołać może również szereg skutków ubocznych, takich jak np. opadanie powieki.

W przypadku wystąpienia oczopląsu najważniejsza jest pełna diagnostyka, która pozwoli określić przyczynę mimowolnego drgania gałek ocznych. Leczenie należy zacząć od źródła, a objaw, jakim jest oczopląs powinien ustąpić. 

Bibliografia:

1. https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-nystagmus
2. https://eyewiki.org/Nystagmus