Obrzęk tarczy nerwu wzrokowego (tarcza zastoinowa) – objawy i leczenie

Obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, czyli tak zwana tarcza zastoinowa, może być sygnałem kilku groźnych dla zdrowia sytuacji. Reakcja nerwu wzrokowego jest notowana przez lekarzy w przypadku niektórych nowotworów i stanów zapalnych. Obrzęk tarczy nerwu wzrokowego może być też skutkiem nadciśnienia.

Co znajdziesz w naszym artykule?

• Tarcza zastoinowa – co to jest?
• Przyczyny obrzęku tarczy nerwu wzrokowego
• Objawy obrzęku tarczy nerwu wzrokowego
• Obrzęk tarczy nerwu wzrokowego – diagnostyka
• Leczenie obrzęku tarczy nerwu wzrokowego

Tarcza zastoinowa – co to jest?

Tarcza zastoinowa to skrótowa nazwa obrzęku tarczy nerwu wzrokowego. Stanowi objaw neurologiczny widoczny w badaniu dna oka. Obrzęk wywołany jest zwiększonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym. Przeważnie obrzęk tarczy nerwu wzrokowego występuje jednocześnie w prawym i lewym oku. Powodów tego stanu może być kilka i to właśnie od rozpoznania tych czynników zależy dalsze postępowanie. Sprawdź jakie są inne neurologiczne zaburzenia widzenia.

Przyczyny obrzęku tarczy nerwu wzrokowego

Najczęstsze przyczyny obrzęku tarczy nerwu wzrokowego to wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego, który powoduje podniesienie ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego. Na pozagałkowym odcinku nerw wzrokowy otaczają swoiste trzy osłony. Stanowią one kontynuację opon mózgowo-rdzeniowych. Między osłonkami jest przestrzeń podpajęczynówkowa, w której znajduje się niewielka ilość płynu mózgowo-rdzeniowego. Wzrost ciśnienia tego płynu oddziałuje na obszar pozagałkowy, przez co wywołuje ucisk na włókna nerwu wzrokowego oraz na naczynia krwionośne.

Wśród przyczyn tarczy zastoinowej należy wymienić:

• brak drożności układu komorowego (nabyty lub wrodzony)
• guzy (najczęściej zlokalizowane w tylnej części czaszki)
• idiopatyczne nadciśnienie wewnątrzczaszkowe (rzekomy guz mózgu)
• krwotok wewnątrzczaszkowy
• obrzęk mózgu spowodowany urazem
• zapalenie opon mózgowych lub mózgu

Skutkiem ucisku jest zablokowanie prawidłowych funkcji nerwu wzrokowego oraz zaburzenia w krążeniu krwi żylnej w strukturach tarczy nerwu wzrokowego. Przez brak drożności – krew ulega zastaniu i nie może cyrkulować.

W niektórych sytuacjach przyczyny obrzęku tarczy nerwu wzrokowego mogą mieć związek z rzadkimi chorobami, takimi jak zespół Wernickiego i zespół Guillain-Barré. Wśród neurologicznych schorzeń należy wziąć pod uwagę obecność guzów rdzenia kręgowego oraz wad żyły głównej (gdy występują utrudnienia w przepływie krwi lub następuje zatrzymanie przepływu). Znane są też lekarzom przypadki, gdy tarcza zastoinowa pojawiła się w konsekwencji przedawkowania witaminy A.

Objawy obrzęku tarczy nerwu wzrokowego

Na początku rozwoju tarczy zastoinowej, objawy mogą być mylące. Bez symptomów ze strony wzroku, pacjentowi doskwierają bóle głowy. Ich dokuczliwość jest najintensywniejsza rano. Towarzyszą temu nudności, wymioty i osłabienie. To bywa mylone z objawami migreny.

Choć tarcza zastoinowa najczęściej jest obustronna, to niekoniecznie zmiany mają charakter symetryczny. W badaniach diagnostycznych można zauważyć:

• przekrwienie i niewielkie uniesienie tarczy
• stopniowe zacieranie się brzegów tarczy (od strony nosowej, ku górze, dołowi i w kierunku skroni)
• pojawianie się i zanikanie obrzęku około tarczowych włókien nerwowych siatkówki

Objawy tarczy zastoinowej w postaci zaburzeń wzroku pojawiają się zwłaszcza w trakcie zmiany pozycji ciała. Ostrość wzroku ulega pogorszeniu, może pojawić się podwójne widzenie oraz chwilowa utrata wzroku. Gdy tarcza zastoinowa powiększa się, w badaniu pola widzenia dostrzegalne jest zwiększenie obszaru plamki ślepej.

W strefie otaczającej tarczę nerwu wzrokowego widoczne stają się fałdy siatkówki (nazywane liniami Patona). Objawem tarczy zastoinowej bywa także nadwrażliwość na światło. Jeżeli obrzęk tarczy nerwu wzrokowego wynika z zapalenia opon mózgowych, to objawem towarzyszącym bywa też sztywność szyi i problemy z ruchomością karku.

Objawy tarczy zastoinowej w rozwiniętej formie to zawężenie pola widzenia. Badanie dna oka wykazuje zespolenia żylne siatkówkowo-naczyniówkowe oraz charakterystyczne złogi na tarczy. Wraz z postępem wtórnego zaniku nerwu wzrokowego, ostrość widzenia spada. Wygląd tarczy zmienia się na szary kolor, z rozmytymi granicami.

>> Porównaj z objawami zapalenia siatkówki.

Obrzęk tarczy nerwu wzrokowego – diagnostyka

Podstawowym krokiem w rozpoznaniu tarczy zastoinowej, jest wspomniane już badanie dna oka. Konieczne jest zastosowanie kropli rozszerzających źrenice. Na początku choroba może rozwijać się bezobjawowo, a symptomy są widoczne tylko w badaniu okulistycznym. Dlatego tak ważne jest kontrolowanie i regularne badania wzroku, by rozpoznać problem we wczesnej fazie, zanim wywoła odczuwalne skutki.

Specjalista powinien zwrócić uwagę, że wczesne objawy obrzęku tarczy nerwu wzrokowego mogą być mylone z druzami. W celu ustalenia prawidłowej diagnozy, należy wykonać USG gałki ocznej w projekcji B, ponieważ druzy będą się odróżniać swoistym świeceniem. Rozróżnienie tych dwóch schorzeń ułatwi także angiografia fluoresceinowa. Precyzyjna diagnostyka powinna także wziąć pod uwagę rozróżnienie objawów tarczy zastoinowej od zapalenia nerwu wzrokowego.

W badaniach rozpoznających obrzęk tarczy nerwu wzrokowego należy uwzględnić obecność stwardnienia rozsianego. Ta choroba układu nerwowego może skutkować degradacją osłonek mielinowych włókien nerwowych.  

Leczenie obrzęku tarczy nerwu wzrokowego

Leczenie obrzęku tarczy nerwu wzrokowego polega na terapii choroby zasadniczej. Tarcza zastoinowa jako taka nie podlega leczeniu. Najważniejsze jest ustabilizowanie poziomu ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Oprócz badań okulistycznych, które określą stopień zaawansowania i charakter zmian, konieczne są badania neurologiczne. Gdy ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego wraca do właściwych parametrów – objawy tarczy zastoinowej mijają.

Aby ograniczyć zgubne skutki dla wzroku, ważne jest szybkie postawienie diagnozy. Dlatego jakiekolwiek z wymienionych objawów obrzęku tarczy nerwu wzrokowego powinny skłaniać do konsultacji z lekarzem.
 

Bibliografia:

1. Y. Yan, Y.J. Liao, Updates on ophthalmic imaging features of optic disc drusen, papilledema, and optic disc edema [w:] Current opinion in neurology 2021 Feb. 1;34 (dostęp: 19.06.2023).
2. Z. Mariak, Tarcza zastoinowa [w:] Medycyna praktyczna (dostęp: 19.06.2023).
3. T. McCulley, B. Lam, S. Bose, W. Feuer, The effect of optic disk edema on spontaneous venous pulsations [w:] American journal of ophthalmology 2003 May;135 (dostęp: 19.06.2023).
4. A. Hill-Bator, M. Misiuk-Hojło, Diagnostyka różnicowa zmian na dnie oka istotnych dla neurologa i okulisty [w:[ Viamedica.pl (dostęp: 19.06.2023).