Leniwe oko – co to oznacza?

Leniwe oko, nazywane także przez specjalistów amblyopią, jest nieprawidłowością w pracy gałek ocznych. Problem ten najczęściej dotyczy najmłodszych, ale są też dorośli pacjenci zmagający się z syndromem leniwego oka. Na czym polega i jakie są tego objawy? Oto nasz poradnik.

Wszystko co trzeba wiedzieć o amblyopii

• Leniwe oko – czym jest?
• Leniwe oko – jakie są jego przyczyny?
• Leniwe oko u dziecka
• Rozpoznanie oznak leniwego oka – na co zwrócić uwagę?
• Leniwe oko u dorosłych
• Leniwe oko – diagnostyka
• Leczenie leniwego oka
• Ćwiczenie leniwego oka
• Leczenie leniwego oka u dorosłych

Leniwe oko – czym jest?

Leniwe oko, czyli amblyopia, jest terminem oznaczającym nie tyle chorobę, co dysfunkcję. Oznacza osłabienie sprawności gałki ocznej, pogorszenie zdolności reakcji. Statystyki medyczne wykazują, że trudność w widzeniu obuocznym pojawia się u około 3% najmłodszych. Leniwe oko jest wynikiem nieprawidłowości w przekazywaniu sygnałów od jednego oka do kory mózgowej. Prawidłowo pracujące drugie oko przejmuje niejako całe zadanie na siebie.

Amblyopia polega na niedowidzeniu przez jedno oko w mniejszym lub większym stopniu. Pozostaje mniej aktywne i z czasem coraz bardziej zaprzestaje pracy. Paradoks tej dysfunkcji polega na tym, że jeśli zostanie zlekceważona – może doprowadzić do ciężkich wad wzroku, a nawet utraty widzenia w osłabionym oku. Z drugiej strony leniwe oko można w dość prosty sposób doprowadzić do zdrowia wyłącznie przy pomocy ćwiczeń wzroku.

Leniwe oko – jakie są jego przyczyny?

Przyczyny leniwego oka są bardzo zróżnicowane. Ta wada w procesie rozwoju dziecka może mieć u swych podstaw pospolite wady wzroku:

• krótkowzroczność
• dalekowzroczność
• astygmatyzm

Bardzo często amblyopia jest związana z zezem, różnowzrocznością i błędami w fiksacji. Źródłem problemów z widzeniem obuocznym bywają zaburzania akomodacji lub zmiany na rogówce, np. blizny, które negatywnie wpływają na przezierność.

Leniwe oko może być wywołane także schorzeniami wzroku. Dotyczy to stanów zapalnych siatkówki, zaćmy wrodzonej, wysięków lub innych zmian patologicznych w ciele szklistym. Przyczyną amblyopii bywają także konsekwencje uszkodzeń gałki ocznej wywołanych urazem.

Leniwe oko u dziecka

Leniwe oko jest zjawiskiem charakterystycznym dla wieku dziecięcego. Początkowe etapy są oczywiście trudno zauważalne, dlatego ogromną rolę w rozwoju odgrywają systematyczne badania wzroku u dzieci i niemowląt. Wówczas możliwe jest wykrycie nieprawidłowości na najwcześniejszych etapach. Rokowania leczenia leniwego oka u najmłodszych są bardzo optymistyczne. Możliwe jest skorygowanie wady poprzez ćwiczenia i rehabilitację wzroku ze specjalistą.

Rozpoznanie oznak leniwego oka – na co zwrócić uwagę?

Rozpoznanie leniwego oka wymaga badań wzroku. Często jednak uważny rodzic może zauważyć sygnały, które powinny wzbudzić niepokój. Obserwacja dziecka i badania są ważne dlatego, że do niedomagania wzroku maluch szybko przywyka. Kompensuje je sobie poprzez przybliżanie przedmiotów do twarzy lub zmianę kąta obserwacji. Osłabiony wzrok nie powoduje bólu, a dziecko nie poskarży się, że widzi gorzej.

Sygnały, które mogą oznaczać syndrom leniwego oka u dziecka, to:

• przymykanie jednego oka
• przechylanie głowy
• nietypowe manipulowanie zabawkami przed oczami
• przekrzywianie głowy podczas czytania

Leniwe oko u dorosłych

Leniwe oko u dorosłych jest często konsekwencją zaniedbań w dzieciństwie i pogłębiania się wad wzroku w starszym wieku. Istotą dysfunkcji jest owe „rozleniwienie”, które polega na zaniechaniu pracy. A zasadą pracy mięśni w całym organizmie jest fakt, że brak aktywności prowadzi do jeszcze większego osłabienia.

Zlekceważona w młodym wieku amblyopia może po latach doprowadzić do drastycznego pogorszenia widzenia w jednym oku. W skrajnych przypadkach możliwe jest całkowite zaniewidzenie. Zmiany te mogą mieć charakter nieodwracalny.

Leniwe oko u dorosłych i dzieci objawia się podobnie. Symptomy opisuje się często jako „uciekające oko”, czyli odchylenia w ustawieniu gałek ocznych w którąkolwiek ze stron. Jest to jednostronny zez.

Leniwe oko – diagnostyka

Diagnostyka leniwego oka opiera się w dużej mierze na podstawowych badaniach wzroku. Niezawodnie od dziesięcioleci okuliści i optometryści korzystają z tablic Snellena. Wszelkie zaburzenia widzenia obuocznego są rozpoznawane za pomocą badania na synoptoforze.

Leczenie leniwego oka

Leczenie leniwego oka u dzieci odbywa się poprzez ćwiczenia wzroku. Szczególną właściwością młodych organizmów, które cały czas się rozwijają, jest niezwykła elastyczność i zdolność regeneracji. To sprawia, że dysfunkcje wzroku można zniwelować poprzez odpowiednio dobrany „trening” słabszego oka. Specjalistą, który prowadzi terapię w tym kierunku, jest ortoptysta.

Warunkiem skuteczności ćwiczeń wzroku jest wczesne rozpoczęcie pracy. Z reguły granicę wieku stawia się około 10. roku życia, czasem nawet około 7. Wynika to z właściwości kory mózgowej człowieka, która wykazuje zdolność rozwoju i modyfikacji mniej więcej do tej granicy. Ale pamiętajmy też, że są to granice płynne, uwarunkowane także indywidualnymi cechami.

Ćwiczenie leniwego oka

Ćwiczenia leniwego oka mają celu wymuszenie aktywności na osłabionej gałce ocznej. Istnieją różnego rodzaju metody pozwalające zainicjować prawidłową pracę wzroku i „wyuczyć” właściwych reakcji na bodźce. Znane są następujące typy pracy z leniwym okiem:

• ćwiczenia lokalizacyjne – wymuszające odpowiedni kierunek oka;
• ćwiczenia celownicze – wspomagające koordynację działania oka poprzez trening manualny. Należą do nich prace plastyczne (rysowanie, malowanie), budowanie z klocków i wiele innych zajęć;
• ćwiczenia pleoptyczne – ćwiczenia wykorzystujące eutyskop i pleoptofor, stymulujące siatkówkę w niesprawnym oku wiązką światła.

W zakresie nowoczesnych metod rehabilitacji wzroku mieszczą się też gry komputerowe. Choć może się wydawać zaskakujące, to rezultaty wykonywania takich ćwiczeń są znakomite. Wykonuje się je w specjalnie do tego przeznaczonych okularach, które oddzielają wizję prawego i lewego oka.

Leczenie leniwego oka u dorosłych

Leczenie leniwego oka u dorosłych jest możliwe poprzez operację. Szczegóły zabiegu uwzględniają wady wzroku, z którymi zmaga się pacjent. Chirurgiczna korekcja ustawienia narządu wzroku i dostosowanie mięśni gałek ocznych są przeprowadzane nowoczesnymi metodami, często z wykorzystaniem lasera. Zabieg okulistyczny mający na celu wyleczenie leniwego oka może być wykonany równolegle z usunięciem zaćmy.
 

Bibliografia:

1. D. DeSantis, Amblyopia [w:] Pediatric clinics of North America 2014 Jun;61(3) (dostęp: 12.07.2023).
2. J. Holmes, D. Levi, Treatment of amblyopia as a function of age [w:] Cambridge University Press 16 April 2018 (dostęp: 12.07.2023).
3. J. McConaghy, R. McGuirk, Amblyopia: Detection and Treatment [w:] American family physician 2019 Dec 15;100 (dostęp: 12.07.2023).